Τρίτη 12 Φεβρουαρίου 2008

"ΑΠΟΔΟΣΗ ΠΡΟΙΚΑΣ στον Μανόλι Ρασούλη, υιόν του Γεώργι"

1549, 22 Ιανουαρίου

Τη αυτή κβη του Ιαννουαρίου ,αφμθ'.

Έστοντ(α) και εγώ Aννέζα χήρα του ποτέ Κωνστ(αντή) Παστασαλ(ί), από το χωρίον Κορφαίς, να 'χα πάρη γαμβρον εις την θυγατέ ρα μου την Εργήνα, εσένα τον Μανόλι Ρασούλη, υιόν του Γεώργι, από το λεγόμενον χωρίον Κορφαίς, από καιρόν περασμένον και να σου τάξω δια προικιόν της λεγομένης μου θυγατρός με λόγια, υπέρπυρα διακόσα, την οποίαν μου θυγατέρα με την προμέσα οπού σου 'καμα από τότες εκοσεντίρισες και επήρες και ευλογίθεις τηνε δια της Αγίας Εκκλησίας, από τα οποία υπέρπυρα διακόσα οπού σού 'ταξα δια προικιόν σου, ομολογώ και ό,τι πράγματα σου 'δωκα και εστοι-μάρισά σου τα τότε εσένα του λεγομένου μου γαμβρού, εμοντάραν όλλα υπέρπυρα ρα', ήγουν εκατόν ένα και διατή δεν τα εγράψαμεν εις γραφήν δια να φένεται ή αλήθια, τα βάνωμεν και φανερόνωμέν τα εις την γραφήν ταύτην. Και δια τα επίλοιπα αληθινά υπέρπυρα εννενήντα

εννέα οπού σου ρεστάρω εις το λεγομενον προικιόν, εσυμβιβάστημεν σήμερον και δια αποπλήρωμά σου και αποσατισφατζιός σου των λεγομένων υπερπύρων διακοσών του λεγομένου προικιού σου, σου δί δω συνηβαστικώς εκίνω το σπήτη το εδικό μου οπόχω εις το λεγό-μενω χωρίον Κορφαίς, εις τον τόπον του μισερ-Αντώνι Κορνάρω, τα σύνορά του είνιε ούτως: η εμπασά του έναι νοτικά, βορινά έναι με το σπήτη του υιού μου του Μπλάζου και δυτικά με το σπήτη του Κων στή Βασμούλ(ο) και ανατολικά με το σπήτη του Πουλοπόδη, το οποίον αυτό το σπήτη οπού σου δίδω με το άερέν του και με όλα του τα δι καιώματα, από την σήμερον και ομπρός εις παντοτινώ εσύ o ρηθείς μου γαμβρός να πάρης, να έχεις, να κρατής, να ποσεδέρης, εννοίκιον και ουτιλητά απ' αυτώ να πέρνεις, να δίδης, να πουλής, να χαρίζεις, να προικίζεις και δια την ψυχήν σου να το δίδης φραγγάτω και λίμπε ρω από πάσα βάρος, διότης λέγω και δεν πληρώνει τίποτας βάρος

και τινάς να μην σου υπή το εναντίον και ούτως οίμαι κοτέντα, βα νοντ(α) και διά πένα υπέρπυρα ν', δια τα φουσάδα της αυθεντίας μας

και η γραφή αύτη εις την δύναμίν της. Από το άλλο μέρος εγώ ο ρηθείς Μανόλις Ρασούλης, πρεζέντε και κοτέντος εις όλλα τα άνωθεν καί στρέφω σε σιγούραν και αναπαϊμένην εσένα την άνωθέν μου πενθερά και τους διαδόχους σου εις παντοτινώ δια τα λεγόμενα υπέρπυρα διακόσα οπού μου 'χες τάξη δια προικιόν της λεγομένης

Εργήνας, της θυγατρός σου, και εμένα γυναίκας, διατή τα επληρώ θικα από σένα εις μόδον και φόρμα ως άνωθεν είρηται.

Μάρτυρες παρακαλετοί:κυρ-Μανόλις Μουσούρος και κυρ-Ίωάννης Καταρτός και κυρ-Δημήτρης Μαυρωμάτης.

Βενετικές Πηγές της Κρητικής Ιστορίας

Μιχαήλ Μαράς

Νοτάριος Χάνδακα

Κατάστιχο 149

Τόμος Α’

ΕΙΔΙΚΟ ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΟ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ ΕΠΙΚΑΡΠΙΑΣ ΔΕΝΔΡΩΝ στις Σίσες το 1549.

1549, 6 Φεβρουαρίου

Τη ςη' του Φευρουαρίου {εν},αφμθ', εν Χανδάκω Κρήτης. Κομεσιόν κάμνω εγώ Γεώργις Χούμνος του ποτέ Μιχάλι από το χωρίον Σίσες, εσένα του κουνιάδου μου, του Αλεξίου Κατλαγιασή, πρεζέντε και ατζετάρης, ότι θέλλω οδιά μένα και δια το όνομά μου, νά' χεις δύναμιν και εξουσίαν να πάρης, να κρατής και να ποσεδέρης και να τρόγη<ς> από 'δα και ομπρός όσθαι να θέλω, όλλα μου τα δενδρά οπόχω εις το χωρίον Αλώϋδαις, εις τον τόπον του μισερ-Μαρη Γρηέδου και ό,τι είναι χρειαζόμενόν μου να το κάμνης ωσάν εμένα ίδια εις πάσα κρήσιν και αυτήν της εκλαμπρωτάτης μας αυθεντίας πάσαν τόπου και ούτως οίμαι κοτέντος.

Μάρτυρες παρακαλετοί:κυρ-Ιωάννης Μεταξάρης, μαραγγός και κυρ-Βασίλης Πιτζηγαύδης.

Βενετικές Πηγές της Κρητικής Ιστορίας

Μιχαήλ Μαράς

Νοτάριος Χάνδακα

Κατάστιχο 149

Τόμος Α’

ΜΠΟΥΓΙΟΥΡΟΥΛΝΤΙ, ΑΦΟΡΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ MONHN ΒΟΣΑΚΟΥ, ΕΠΑΡΧΙΑΣ

T.A.H. Κώδ. 6, σελ. 7 24 Rebiyulevvel 1080

Αριθ. μεταφρ. 888 22 Αυγούστου 1669

Σοφολογιώτατε και Ίερολογιώτατε Μεβλάνα, Ιεροδίκη Ρεθύμνης, αυξηθείη η σοφία σου.

Γενέσθω σοι γνωστόν δια της παρούσης αυτοκρατορικής διαταγής, ότι oι εκ των κληρικών της εν τη Επαρχία Μυλοποτάμου κειμένης Μονής Βοσάκου, Άνθιμος, Ιγνά τιος καί............., κληρικοί, δι' αιτήσεώς των προς το αυτοκρατορικόν στρατόπεδόν μου, αναφέρουσιν, ότι «ημείς έχοντες διακόψει πάσαν σχέσιν με τους ανθρώπους και απέχοντες από πάσης βιοποριστικής ενασχολήσεως, νυχθημερόν προσευχόμεθα εν τη Μονη μας, συμφώνως προς τους κανόνας της σαθράς μας θρησκείας. Συνεμμορφώθημεν ομοίως προς την δοθείσαν εις τας Μονάς, επ' ευκαιρία της εκστρατείας, διαταγήν και έχομεν μεταφέρει εις το αυτοκρατορικόν στρατόπεδον πάντα τα χρειώδη, δεν είμεθα δε εγγεγραμμένοι εις τα βιβλία ως ραγιάδες ανήκοντες εις άλλον τινά, ούτε και είμεθα εξ εκείνων των ραγιάδων, οίτινες είναι υποχρεωμένοι να πληρώνωσι χαράτζι, ούτε και εις τα βιβλία χαρατζίου και Σπίντζας είμεθα εγγεγραμμένοι. Παρά ταύτα όμως δεν είμεθα απηλλαγμένοι από επεμβάσεις και καταπιέσεις. Αιτούμεθα εν προκειμένω την έκδοσιν ιεράς σας διαταγής, δι' ης να απαγορεύωνται ουχί μόνον ταύτα, αλλά και ουδείς άλλος να δύναται, παρά τον ιερόν Νόμον και τους Κανονισμούς, να επεμβαίνη, επιτίθεται και να μας καταπιέζη». Εξεδόθη όθεν η διαταγή μου αύτη επί τω σκοπώ, όπως μη καταπιέζωνται ούτοι, εάν όντως κατα την απογραφήν δεν έχωσιν εγγραφή εις τα βιβλία των φορολογουμένων και όπως μη συμβαίνη άτοπόν τι, αντιβαίνον προς τους Κανονισμούς και τα βιβλία. Εντέλλομαι άμα τη λήψει του ιερού τούτου ορισμού μου, όπως φροντίσητε να εξετάσητε την υπόθεσιν ταύτην. Εάν πράγματι ούτοι (οι κληρικοί) έχωσι διακόψει πάσαν σχέσιν με τους ανθρώπους και ανήκωσιν εις την τάξιν των από κοινού διαβιούντων κληρικών, έχωσι δε μεταφέρει εις τον προσδιορισθέντα τόπον τα εις τας Μονάς διαταχθέντα εφόδια, δεν είναι δε εκ των υπαγομένων κατά την απογραφήν των πληθυσμών, εις την πληρωμήν φόρου ραγιάδων, ούτε είναι εξ εκείνων, οίτινες φέρονται εγγεγραμμένοι εις τα βιβλία, ως ανήκοντες εις άλλον τινά, τότε συμφώνως προς τας υψηλάς ιερονομικάς διατάξεις, τον εν ισχύει Κανονι σμόν και τα φορολογικά βιβλία να μη επιτραπή εις ουδένα, παρά τον Ιερόν Νόμον, τας εν ισχύϊ διατάξεις και το βιβλίον της νομοθεσίας, να καταπιέζη και καταδυναστεύη αυτούς. Μη δώσης αφορμήν και άλλων παραπόνων, προερχομένων εκ της ιδίας υποθέσεως ταύτης. Ούτω γίγνωσκε. Aφ' ού αναγνώσης τον παρόντα αυτοκρατορικόν μου ορισμόν επέστρεψον αυτόν (τοις ραγιάδαις) προς φύλαξιν. Εις το ιερόν μου σύμβολον εμπιστεύθητε. Εγράφη τη εικοστή τετάρτη του μηνός Ρεμπιουλεβέλ του έτους χίλια ογδοήκοντα.

Μπουγιουρουλντί εκ της πεδιάδος του Φρουρίου.

[Το φερμάνιον τούτο, ή μπαυγιουρουλντί,ως εμφαίνεται εκ της ημερομηνίας αυτού, έξεδόθη υπό του κατακτητού Φαζίλ Αχμέτ Πασά Κιοπρουλή, ολίγας ημέρας προ της πτώσεως του Μ. Κάστρου.]

Βενετικές Πηγές της Κρητικής Ιστορίας

Μιχαήλ Μαράς

Νοτάριος Χάνδακα

Κατάστιχο 149

Τόμος Α’

Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 2007

«Βυζάντιο και Οθωμανοί είναι μία συνέχεια», ο Αχμέτ Ερτούγκ καταγράφει την πολυπρόσωπη Τουρκία

«Βυζάντιο και Οθωμανοί είναι μία συνέχεια»
Ο Τούρκος αρχιτέκτων και φωτογράφος Αχμέτ Ερτούγκ καταγράφει την πολυπρόσωπη πατρίδα του

Συνέντευξη στον Νικο Βατοπουλο

Ιχνηλάτης της βυζαντινής και οθωμανικής Τουρκίας, ο Αχμέτ Ερτούγκ (γεν. 1949) έχει αναδειχθεί σε μία φυσιογνωμία του εκδοτικού χώρου και όχι μόνο στην πατρίδα του. Ο Ερτούγκ, από το 1978 που ξεκίνησε τα φιλόδοξα σχέδιά του, είναι ο δημιουργός μίας σειράς πολυτελών λευκωμάτων που απευθύνονται σε διεθνή πελατεία με υψηλή αγοραστική δύναμη. Το νέο του βιβλίο με τίτλο στα αγγλικά «Η ιερή τέχνη της Καππαδοκίας», κυκλοφόρησε όπως και τα προηγούμενα από τον εκδοτικό οίκο Ertug & Kocabiyik, και είναι η κορωνίδα μίας συλλογής τίτλων που περιλαμβάνουν θέματα από την Αγία Σοφία, τη Μονή της Χώρας, την Ανατολία και τα μετάξια της οθωμανικής αυλής ως την τέχνη της Απω Ανατολής. Αυτό που ευαγγελίζεται ο Ερτούγκ είναι η ανάδειξη της Τουρκίας των αυτοκρατοριών, αυτοκρατόρων των ελληνόφωνων Ρωμαίων, των Βυζαντινών, ή σουλτάνων των οθωμανών. Τις φωτογραφίες του, που τις ανασύρει από ορυχεία μνήμης, σαν σκονισμένα εικονίσματα και πτυχωμένα υφάσματα, τις φέρνει σε ένα εκτυφλωτικό χρυσό φως σαν τρόπαια, λάφυρα ή κειμήλια. Υπάρχει έντονη η αίσθηση του ιερού. Πέρα από τη φωτογραφική συγκομιδή όμως ο Αχμέτ Ερτούγκ μιλάει εμμέσως για την ταυτότητα της πατρίδας του, για τα πολλά πρόσωπα της σύγχρονης Τουρκίας, που αίφνης μοιάζουν να συγκλίνουν σε ένα πορτρέτο από χρωματιστές ψηφίδες.

— Υπάρχουν πολλοί στην Τουρκία που δέχονται τη βυζαντινή κληρονομιά ως κομμάτι της τουρκικής ταυτότητας;

— Αφού αποφοίτησα ως αρχιτέκτων, μου πήρε τουλάχιστον δέκα χρόνια μέσα στην Κωνσταντινούπολη, μελετώντας την πολιτισμική της φυσιογνωμία και αναπνέοντας την αύρα της, για να αποκτήσω συνείδηση της ρωμαϊκής, βυζαντινής και οθωμανικής κληρονομιάς της. Πρέπει να έχει κανείς πολύ εκλεπτυσμένη μόρφωση και πλατιά πολιτισμικά κριτήρια για να βρει την πύλη εισόδου σε αυτόν τον κόσμο. Η εκπαίδευση που παρέχεται ακόμη και σε σχολές καλών τεχνών δεν επαρκεί για να εκτιμήσει κανείς αυτή τη διάσταση. Πρέπει να επιστρατεύσει κανείς μεγάλο πνευματικό κόπο για να τη νιώσει πραγματικά.

Βυζαντινή αύρα

— Είναι η Τουρκία η κατεξοχήν γεωγραφική κοιτίδα του Βυζαντίου και μετέπειτα των Οθωμανών;

— Η αυτοκρατορική αρχιτεκτονική του Βυζαντίου και των Οθωμανών σφραγίζει τη φυσιογνωμία της Κωνσταντινούπολης. Είναι πρώτη ύλη της πόλης. Στην Καππαδοκία, η βυζαντινή αύρα είναι επίσης ιδιαίτερα ισχυρή, αλλά εκεί μιλάμε κυρίως για τοιχογραφίες. Καθώς στην Τουρκία υπάρχει ένα παλίμψηστο από στρώματα λαών (της Αρχαίας Ανατολής, της Ρώμης, της Αρμενίας, των Σελτζούκων, κ.ο.κ.) χρειάζεται κανείς ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να ανακαλύψει τις ποιότητες και τις συγκριτικές δυνατότητες ανάμεσα σε αυτούς τους πολιτισμούς.

— Η δική σας προσέγγιση είναι περισσότερο καλλιτεχνική - αισθητική ή επιστημονική - ιστορική;

— Η προσέγγισή μου είναι κατά κύριο λόγο καλλιτεχνική. Και αισθητική. Επιδιώκω να δείξω στο κοινό της Κωνσταντινούπολης και οπουδήποτε αλλού αυτά τα αριστουργήματα και να τους βοηθήσω να αποκτήσουν συνείδηση της ύπαρξής τους. Μόνο με αυτή τη συνείδηση και την αγάπη του κόσμου έχει μέλλον η κληρονομιά.

Δεν είμαι ιστορικός

— Νιώθετε νοσταλγία για την εθνική πολυμορφία της παλιάς Τουρκίας;

— Το εργαστήριό μου βρίσκεται στην καρδιά της ιστορικής Κωνσταντινούπολης, στο Beyoglu, στο Πέρα, σε ένα παλιό αρχοντικό όπου επιβιώνει ακόμη η ατμόσφαιρα μίας ανομοιογενούς κοινωνίας. Στο παρελθόν θα πρέπει να υπήρχε ακόμη μεγαλύτερη ποικιλία στα πλήθη, αλλά όλα αυτά συνέβαιναν πριν από την εποχή μου. Εκείνο που σήμερα έχει σημασία για μένα είναι η διαφορά και η ποικιλία να είναι έννοιες αποδεκτές και αυτονόητες στο μυαλό των ανθρώπων.

— Στο δικό σας μυαλό, πώς επιβιώνει το Βυζάντιο μέσα από τους Οθωμανούς;

— Δεν είμαι ιστορικός αλλά μελετώντας για πολλά χρόνια τον βυζαντινό και οθωμανικό κόσμο, πιστεύω ότι η βυζαντινή και οθωμανική κουλτούρα είναι ένα πολιτισμικό συνεχές. Πριν πέσει η Κωνσταντινούπολη στους Τούρκους, οι βυζαντινοί άρχοντες ζούσαν στην περιοχή της Προύσας και πάντρευαν τις θυγατέρες τους με Οθωμανούς πρίγκιπες. Εχω πεισθεί ότι αυτές οι ευγενείς γυναίκες επηρέασαν τους συζύγους τους ώστε να ακολουθήσουν τα πρότυπα πλούτου και αρχιτεκτονικής που έθετε η Κωνσταντινούπολη.

— Πώς χαρτογραφείτε τις αποστολές σας στην Τουρκία; Η Καππαδοκία, που αποτέλεσε θέμα του τελευταίου σας βιβλίου, είναι απλώς ένα σταθμός σε μία πορεία;

— Μόλις τελειώνω ένα πρότζεκτ, το μυαλό μου αναζητάει νέους δρόμους και η κερδισμένη εμπειρία μου ανοίγει πόρτες. Τώρα με απασχολεί η αρχαία πόλη της Εφέσου και οι θησαυροί της. Από εκεί θα οδηγηθώ στην Αφροδισία και στα περίφημα μαρμάρινα γλυπτά της.

— Υπάρχει ξεκάθαρη αστική κουλτούρα στην Τουρκία σήμερα;

— Βεβαίως, υπάρχει μία μοντέρνα και πολύκεντρη κοινότητα διανοουμένων αστών, η οποία είναι πολύ σημαντική για το μέλλον της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικά τα μητροπολιτικά κέντρα. Αλλά και οι αγροτικές περιοχές, οι παραδοσιακές κοινότητες πρέπει να διαφυλάξουν τον χαρακτήρα τους.

Καταγράφω την πολιτιστική κληρονομιά

— Δεν είναι η δουλειά σας τουρκοκεντρική;

— Η αποστολή μου είναι να συμβάλλω με τη δική μου εξασκημένη ματιά στο να καταγραφεί η πολιτιστική κληρονομιά με ένα πολύ δυναμικό και καλλιτεχνικό εκτόπισμα. Μου αρέσει να δουλεύω στην Τουρκία, όπου υπάρχουν τόσα πολλά πολιτισμικά στρώματα, αλλά έχω κάνει την ίδια δουλειά και στην Ιαπωνία και στο Ιράν. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η τέχνη της Ασίας.

— Ποια είναι η ουσία του τουρκισμού σύμφωνα με τη δική σας εκτίμηση;

— Οι Τούρκοι στην πρώιμη εποχή τους, γύρω στον 6ο αιώνα στην Κεντρική Ασία, συνέβαλαν αποφασιστικά στη βουδιστική τέχνη και υπήρξαν επίσης σαμανιστές. Κινήθηκαν δυτικά προς την Ανατολία και ασπάστηκαν το Ισλάμ. Η εμφάνισή τους στην ευρωπαϊκή σκηνή σήμερα θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως μία παραλλαγή ενός ομογενούς θρησκευτικού οικοδομήματος. Αν πρέπει να δώσω έναν ορισμό για τον τουρκισμό θα έλεγα ότι πρέπει να εκπροσωπεί μία τάση για μία δυναμική νεολαία, που θα θέλει να πληροφορηθεί για την πολυπολιτισμική παρουσία που προηγήθηκε σε αυτά τα εδάφη.

Τρίτη 20 Φεβρουαρίου 2007

ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ - Η πρώτη σύμβαση που ορίζει το καθεστώς της Εκκλησίας της Κρήτης


Του Κώστα Μπογδανίδη


Ντοκουμέντο για την Εκκλησία της Κρήτης


H ΣΥΜΒΑΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ-ΕΥΜΕΝΙΟΥ


Λίγο περισσότερο από ένα αιώνα ήρεμου και ενωτικού βίου διάγει η Εκκλησία της Κρήτης, η κατάσταση της οποίας ρυθμίστηκε με τον καταστατικό Νόμο 276 / 1900 της Κρητικής Πολιτείας. Ήταν αποτέλεσμα της σύμβασης που υπέγραψε εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου ο μητροπολίτης τότε Κρήτης Ευμένιος Ξηρουδάκης και εκ μέρους της Κρητικής Πολιτείας και του πρίγκιπα Γεωργίου ο Ελευθέριος Βενιζέλος, σύμβουλος(υπουργός) επί της Δικαιοσύνης.


Η σύμβαση-ντοκουμέντο υπεγράφη στις 4 Αυγούστου 1900.


Με τη σύμβαση αυτή παγιώθηκε μία κατάσταση, που ισχύει με ελάχιστες τροποποιήσεις ως σήμερα, σύμφωνα με τον καταστατικό νόμο 4149 / 1961 . Ο προκαθήμενος της Κρητικής Εκκλησίας εκλέγεται από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως και η ενθρόνισή του γίνεται με διάταγμα της Ελληνικής Πολιτείας.


Με τον νόμο αυτόν καταργήθηκε οριστικά και η επισκοπή Χερρονήσου, η οποία επίσης προσαρτήθηκε στη Μητρόπολη Κρήτης.


Το 1962, με την πράξη 812 του Οικουμενικού Πατριαρχείου όλοι οι επίσκοποι Κρήτης έλαβαν τον τίτλο του μητροπολίτη, ενώ αργότερα, με την πράξη 283 της 28 Φεβρουαρίου 1967, η μητρόπολη Κρήτης ανακηρύχθηκε σε Αρχιεπισκοπή και ο μητροπολίτης Κρήτης σε Αρχιεπίσκοπο.


Η σύμβαση αυτή προέβλεπε:


“H A.B. Υψηλότης, ο Πρίγκηψ της Ελλάδος Γεώργιος Ύπατος Αρμοστής εν Κρήτη αφʼ ενός και αφʼ ετέρου η Α.Θ. Παναγιότης ο Οικουμενικός Πατριάρχης, επιθυμούντες να διακανονίσωσι τας μετά την επελθούσαν εν Κρήτη πολιτικήν μεταβολήν, σχέσεις της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας προς την Κρητικήν Πολιτείαν, διώρισαν προς τον σκοπόν τούτον πληρεξουσίους των, ο μεν πρώτος τον επί της Δικαιοσύνης Σύμβουλον Κύριον Ελευθέριον Βενιζέλον, ο δε δεύτερος τον Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Κρήτης Κύριον Ευμένιον, οίτινες συνελθόντες εν Ηρακλείω, σήμερον την 4ην του μηνός Αυγούστου του έτους 1900 συνωμολόγησαν τα επόμενα.


Άρθρον 1ον


Εν περιπτώσει χηρείας της Ιεράς Μητροπόλεως Κρήτης ο μεν Ηγεμών καλεί ως Τοποτηρητήν της Μητροπόλεως ένα εκ των εν Κρήτη επισκόπων και προτείνει εκ των αυτών επισκόπων τρεις, η δε Ιερά Σύνοδος δια Κανονικών ψήφων εκλέγει τον ένα εκ των προτεινομένων ως Μητροπολίτην Κρήτης και αναγγέλλει τούτο εις τε τον Ηγεμόνα και την Επισκοπικήν Σύνοδον. Μετά την κανονικήν ταύτην εκλογήν του Μητροπολίτου γίνεται η εγκαθίδρυσις αυτού διʼ Ηγεμονικού Διατάγματος.


Άρθρον 2ον


Εν περιπτώσει χηρείας μιας των Επισκοπών της Νήσου Κρήτης ο Μητροπολίτης μετά της Επισκοπικής Συνόδου, εκλέγει τρεις υποψηφίους κληρικούς κεκτημένους τα ορισθησόμενα προσόντα και υποβάλλει τον κατάλογον αυτών τω Ηγεμόνι, όστις εκλέγει ένα, ον η Επαρχιακή Σύνοδος χειροτονεί ως Επίσκοπον. Μετά την χειροτονίαν ο Μητροπολίτης αναγέλλει ταύτην τω Ηγεμόνι προς έκδοσιν του σχετικού της εγκαθιδρύσεως Διατάγματος και γνωρίζει τούτο τη Εκκλησία.


Άρθρον 3ον


Ο Μητροπολίτης Κρήτης διατηρών την εν τω Συνταγματίω των Μητροπολιτών του Οικουμενικού θρόνου θέσιν αυτού, προσκαλούμενος εν τη σειρά αυτού θα παρακάθηται ως μέλος της Αγίας και Ιεράς Συνόδου.


Άρθρον 4ον


Η Κρητική Πολιτεία γιγνώσκουσα τας ποικίλας της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας ανάγκας και επιθυμούσα να συντελή εις την εξοικονόμησιν αυτών κατά τι αναλαμβάνει να συνεισφέρη ετησίως χάριν αυτών εις το Πατριαρχικόν Ταμείον το ποσόν Δραχμών Τεσσάρων χιλιάδων.


Άρθρον 5ον


Η εν Κρήτη Εκκλησία φυλάττουσα απαραμείωτα τα Δόγματα και τας τυπικάς Διατάξεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι ελευθέρα να κανονίση πάντα τα λοιπά κατʼ αυτήν εν κοινή συμπράξει μετά της Κρητικής Πολιτείας.


Άρθρον 6ον


Η παρούσα Σύμβασις θέλει υποβληθή εις την επικύρωσιν της Α.Β. ΥΨΗΛΟΤΗΤΟΣ και της Α.Θ. ΠΑΝΑΓΙΟΤΗΤΟΣ και αι επικυρώσεις θέλουσιν ανταλλαχθή εντός δύο μηνών το βραδύτερον”.




Οι αλλαγές




Στις 25 Αυγούστου 1900 ο Μητροπολίτης Κρήτης έστειλε τη σύμβαση στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης Κωνσταντίνος ο Εʼ απάντησε για την επικύρωση της σύμβασης με το εξής γράμμα:


“... Ούτω τοίνυν επί μεν του σχεδίου της υπογραφησομένης επισήμου συμβάσεως-ενεκρίθησαν Συνοδικώς αι επόμεναι προσθήκαι και τροποποιήσεις. α. Μετά το τρίτον άρθρον αυτής εψηφίσθη ως τέταρτον τόδε. Ο Μητροπολίτης Κρήτης και πάντες οι Επίσκοποι της Νήσου τελούσι τω Οικουμενικώ Πατριαρχείω τας νενομισμένας εκκλησιαστικάς αυτών δόσεις. β. Ως πέμπτον άρθρον της αυτής συμβάσεως ενεκρίθη το επόμενον. Αι δε εν τη Νήσω Κρήτη ιεραί Πατριαρχικαί και Σταυροπηγιακαί Μοναί διατηρούσαι την Σταυροπηγιακήν αυτών αξίαν μνημονεύουσιν εν αυταίς του Πατριαρχικού ονόματος. γ. Το τέταρτον άρθρον του σχεδίου της συμβάσεως ενεκρίθη ίνα τροποποιηθή ως εξής. Η Κρητική Πολιτεία αναλαμβάνει ινα απέναντι των νενομισμένων ετησίων δόσεων των εν Κρήτη ιερών Σταυροπηγιακών Μονών καταβάλλη ετησίως εις το Εθνικόν Ταμείον δραχμάς χρυσάς τετρακισχιλίας...”.


Μετά το γράμμα του Πατριάρχη τα δύο μέρη συνήλθαν στις 14 Οκτωβρίου 1900 στα Χανιά και επικύρωσαν την παρακάτω σύμβαση όπου αποδέχονται τις δύο από τις τρεις προτάσεις του Πατριαρχείου”.


ΠΗΓΕΣ:


- Οικουμενικό Πατριαρχείο


- Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης


- Θ. Δετοράκης


- Εκκλησιαστικά Κρήτης, Α. Νανάκη


- Βικι παιδεία
http://www.patris.gr/articles/91418/43238

Η πολυκύμαντη ιστορία της Εκκλησίας της Κρήτης


Η Εκκλησία της Κρήτης είναι Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία με καθεστώς ημιαυτονομίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο διορίζει τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης, η επαρχιακή σύνοδος των Μητροπολιτών της Κρήτης όμως αποφασίζει αυτόνομα για τα υπόλοιπα θέματα της Εκκλησίας της Κρήτης. Πλην του Αρχιεπισκόπου οι λοιποί Μητροπολίτες εκλέγονται και αυτοί από την επαρχιακή σύνοδο.
Με πράξη της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου (812/25ης Σεπτεμβρίου 1962), ο μητροπολίτης Κρήτης ονομάστηκε Αρχιεπίσκοπος ενώ η διοίκηση της Εκκλησίας Κρήτης ασκείται από την επαρχιακή σύνοδο, η οποία είναι το ανώτατο τοπικό όργανο και ασκεί εποπτεία σε όλους τους τομείς του εκκλησιστικού βίου τών μητροπόλεων, αναφέρεται όμως στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ως ημιαυτόνομη Εκκλησία.
Η Εκκλησία της Κρήτης αποτελείται από:
- την Αρχιεπισκοπή Κρήτης με έδρα το Ηράκλειο και τις Μητροπόλεις Γορτύνης και Αρκαδίας με έδρα τις Μοίρες Ηρακλείου
- Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου με έδρα το Ρέθυμνο
- Κυδωνίας και Αποκορώνου με έδρα τα Χανιά
- Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων με έδρα το Σπήλι Ρεθύμνης
- Ιεραπύτνης και Σητείας με έδρα την Ιεράπετρα
- Πέτρας και Χερρονήσου με έδρα τη Νεάπολη Λασιθίου
- Κισάμου και Σελίνου με έδρα το Καστέλι Κισάμου
- Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου με έδρα το Αρκαλοχώρι Ηρακλείου.
Η αρχή
Από τα πρώτα χρόνια εξάπλωσης του χριστιανισμού οργανώθηκε και η κρητική Εκκλησία με προκαθήμενο και επισκόπους, που αποτέλεσαν την τοπική σύνοδο. Ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κρήτης έφερε τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου και η Κρήτη ήταν μία από τις δώδεκα Αρχιεπισκοπές του Ιλλυρικού (όπως ονομαζόταν τότε η Βαλκανική Χερσόνησος) και κατείχε την ενδέκατη θέση ανάμεσα στις 64 αρχιεπισκοπές του Οικουμενικού Θρόνου .Στις αρχές του 8ου αιώνα οι επισκοπές ήταν δώδεκα και η Κρήτη αποκαλείτο " δωδεκάθρονος ".
Ωστόσο, η Τουρκοκρατία μετέβαλε και τη θρησκευτική κατάσταση στην Κρήτη. Μία από τις πρώτες πολιτικές πράξεις της τουρκικής διοίκησης ήταν και η αποκατάσταση της ορθόδοξης ιεραρχίας στην κρητική Εκκλησία. Χειροτονήθηκε ήδη από το 1647 μητροπολίτης Κρήτης ο Νεόφυτος Πατελλάρος, από την ιστορική μονή Αρκαδίου, και συγγενής του τότε Οικουμενικού Πατριάρχου Αθανασίου Γ' του Πατελλάρου. Η παραχώρηση αυτή, που ήταν βέβαια σύμφωνη με την πάγια πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποσκοπούσε συν τοις άλλοις και στον ψυχολογικό επηρεασμό των ορθοδόξων Κρητών, που θα έβλεπαν τώρα, για πρώτη φορά έπειτα από την μακρόχρονη περίοδο της βενετικής κυριαρχίας, ορθόδοξους ιεράρχες στη νήσο.
Στον μητροπολίτη Κρήτης υπήγοντο τότε δώδεκα επισκοπές, που διατηρούσαν μάλιστα τα ιστορικά ονόματα :
Γορτύνης,
Κνωσού,
Αρκαδίας,
Χερρονήσου,
Αυλοποτάμου, Αγρίου (=Ρεθύμνης),
Λάμπης,
Κυδωνίας,
Ιεράς,
Πέτρας,
Σητείας και
Κισσάμου.
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο αριθμός αυτός των επισκόπων κυμαίνεται από 10-12 και είναι ενδιαφέρον ότι λίγο πριν από το 1821 αναφέρεται και βοηθός του μητροπολίτη Κρήτης, που έχει τον τίτλο Διοπόλεως.
Μετά το 1700 ο μητροπολίτης Κρήτης τιτλοφορείται " Κρήτης και πάσης Ευρώπης ". Είναι ο επίσημος τίτλος που φέρει και σήμερα. Στην επισκοπική του περιφέρεια είχε την αρχαία επισκοπή Γορτύνης, καθώς και την μακρινή επαρχία Σφακίων.Η επανάσταση του 1821 ήταν κομβικό σημείο για την Εκκλησία Κρήτης που αποκεφαλίστηκε. Στη σφαγή του Ηρακλείου της 24 Ιουνίου 1821 οι εξαγριωμένοι Τούρκοι κατέσφαξαν τον μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμο Παρδάλη και πέντε επισκόπους : τον Κνωσού Νεόφυτο, τον Χερρονήσου Ιωακείμ, τον Λάμπης Ιερόθεο, τον Σητείας Ζαχαρία και τον τιτουλάριο επίσκοπο Διοπόλεως Καλλίνικο. Για δύο και περισσότερα χρόνια η Εκκλησία Κρήτης έμεινε και πάλι ακέφαλη.
Το 1823 με άδεια του σουλτάνου Μαχμούτ Δ', το Πατριαρχείο χειροτόνησε μητροπολίτη Κρήτης τον Καλλίνικο τον εξ Αγχιάλου (1823-1830) και προσάρτησε στη μητρόπολη την επισκοπή Κνωσού, που έτσι καταργήθηκε.Επί του μητροπολίτη Κρήτης Μελετίου Α' Νικολετάκη (1830-1834) οι επισκοπές της Κρήτης συγχωνεύτηκαν σε 5, λόγω της μεγάλης ελάττωσης του πληθυσμού. Με τη μητρόπολη συγχωνεύτηκαν οι πρώην επισκοπές Κνωσού, Λάμπης και Χερρονήσου. Το 1862 οι επισκοπές της Κρήτης ανασυστήθηκαν, εκτός από την Κνωσού, που οριστικά καταργήθηκε και προσαρτήθηκε στην μητρόπολη-ανασυστήθηκε μόλις τα τελευταία χρόνια.

Πέμπτη 4 Ιανουαρίου 2007

Οι χοροί της Κρήτης

Οι χοροί της Κρήτης εκφράζουν τον πλούσιο εσωτερικό κόσμο του λαού της . Με το χορό και το τραγούδι ο Κρητικός εκδηλώνει τα συναισθήματά του, τον ενθουσιασμό, την απογοήτευση, την αγάπη και τον έρωτα .


Εντούτοις, παρ’ όλο που το χορευτικό ρεπερτόριο των Κρητών είναι πλούσιο, χοροί όπως ο απανωμερίτης, το μικρό μικράκι, ο αγκαλιαστός, ο ζερβόδεξος, ο πριμνια-νός, ο τριζάλης, ο κουτσαμπαδιανός, κ.α. έχουν παραμεριστεί λόγω της εξέλιξης. Διατηρούνται όμως και χορεύονται οι παρακάτω χοροί. Σούστα, συρτός, πεντοζάλι, σιγανός και καστρινός ή μαλεβιζιώτης ή πηδηχτός.


Παρ’ όλο που όλοι οι κρητικοί χοροί χορεύονται σ’ ολόκληρο το νησί και έχουν τις ρίζες τους στις αρχαίες μινωικές τελετές κάθε χορός έχει και κάτι ξεχω-ριστό. Υπάρχει δε μια άγραφη παράδοση που τους κατατάσσει κατά επαρχίες. Έτσι ο συρτός θεωρείται χορός της Δ. Κρήτης (Ν.Χανίων), η σούστα της Κεντρικής και Δυτικής (Ν. Ρεθύμνου, Ν Ηρακλείου, ο μαλεβιζιώτης της Κεντρικής (Ν.Ηρακλείου) και το πεντοζάλι της Ανατολικής Κρήτης(Ν. Λασιθίου).



1. Σιγανός


Λέγεται και Χορός του Θησέα ή Χορός της Νύφης. Πιστεύεται ότι αποτελεί αναπαράσταση της πορείας του Θησέα μέσα στο Λαβύρινθο. Οι χορευτές είναι σφιχταγκαλιασμένοι και βαδίζουν με μικρά σιγανά βήματα, με τον πρωτοχορευτή να φαίνεται ότι σέρνει την ανθρώπινη αυτή αλυσίδα προσπαθώντας να την οδηγήσει έξω από το Λαβύρινθο στη σωτηρία. Σιγά σιγά μετατρέπεται σε γρήγορο πεντοζάλι ίσως για να μας δείξει τη χαρά τους για τη σωτηρία τους χωρίς αυτό να έχει διευκρινιστεί.


Χορός της Νύφης γιατί χορεύεται στους γάμους με το γαμπρό μπροστά και τη νύφη δίπλα του. Σήμερα όμως ως Χορός της Νύφης θεωρείται περισσότερο ο Συρτός.


Ο Σιγανός χορευόταν παλιά με τα χέρια σταυρωτά. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχε γίνει ο χορός της φιλίας, της ενότητας , της ανθρώπινης αλυσίδας που θα τους οδηγούσε στην ελευθερία.



Κατά την παράδοση την εποχή της Τουρκοκρατίας οι αγάδες καλούσαν σε γλέντια τους χριστιανούς και έβαζαν τις γυναίκες να χορεύουν στους οντάδες.
Έριχναν όμως στο πάτωμα ρόβι με αποτέλεσμα οι γυναίκες να γλιστρούν και να πέφτουν και έτσι να τις κοροϊδεύουν και να τις «κάνουν χάζι» όπως έλεγαν τότε. Οι άντρες τότε έλεγαν στους οργανοπαίχτες που στην πλειοψηφία τους ήταν χριστιανοί να παίζουν το «Σιγανό» χωρίς να ξέρουμε αν προϋπήρχε ή δημιουργήθηκε τότε για το σκοπό αυτό. Οι γυναίκες πιάνονταν τότε με τα χέρια χιαστί και χόρευαν αργά έτσι ώστε να μην πέσουν.


Άλλη εκδοχή θέλει τους Τούρκους στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη να έχουν απαγορέψει στους Κρητικούς να χορεύουν επαναστατικούς χορούς. Έτσι οι Κρητικοί εφεύραν το Σιγανό που μοιάζει πολύ στα βήματα με το Πεντοζάλι για να μην ξεχάσουν το σπουδαίο αυτό χορό.


Στη σημερινή του μορφή οι χορευτές πιάνονται πλέον από τους ώμους. Ο Σιγανός αποτελεί την εισαγωγή στο Πεντοζάλι. Υπάρχουν πλήθος μελωδίες οι γνωστές μας «κοντυλιές» που αποδίδουν το χορό οι περισσότερες από τις οποίες προέρχονται από το Λασίθι και τις ανατολικές επαρχίες του Ηρακλείου γι’αυτό και ο Σιγανός θεωρείται χορός της ανατολικής Κρήτης και ειδικότερα του νομού Λασιθίου.





2. Συρτός


Είναι ίσως ο πιο δημοφιλής χορός σήμερα στην Κρήτη. Λέγεται και σερτός, χανιώτι-κος ή χανιώτης καθώς η διάδοση και η γέννησή του (όπως θα δούμε παρακάτω) με τη μορφή που τον συναντάμε σήμερα έγινε στο νομό Χανίων και ειδικότερα στην επαρχία Κισσάμου γι’αυτό θα τον ακούσομε και κισσαμίτικο. Αποκαλείται επίσης και « χορός της αγάπης» . Σερτός ή συρτός ονομάζεται γιατί τα πόδια του χορευτή σέρνονται στο έδαφος χωρίς να χάσουν την επαφή τους με τη γη την οποία οι Κρήτες λάτρεψαν ως θεά.


Ο συρτός ως χορός με μορφή που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πρέπει να υπάρχει εκατοντάδες χρόνια τώρα στην Κρήτη. Σαν μελωδία προϋπήρχε ήδη από τα Βυζαντινά χρό-νια. Κατά την άλωση της Κων/λης Κρητικοί πολεμιστές με αρχηγό το Σφακιανό Μανούσο Καλλικράτη πήγαν να πολεμήσουν στο πλευρό των Βυζαντινών. Εκεί κατά την ανάπαυλα των μαχών έβγαλαν κάποιες μελωδίες βυζαντινού-κρητικού μίγματος που τις τραγουδούσαν στις μάχες και πήραν την ονομασία Πρώτος Χανιώτικος και Δεύτερος Χανιώτικος ή Κισσαμίτικος προφανώς από την καταγωγή των περισσότερων πολεμιστών. Μετά την Άλωση της Πόλης ο σουλτάνος αναγνωρίζοντας την ανδρεία που επέδειξαν τους άφησε να φύγουν με τον οπλισμό τους και τα πλοία τους χωρίς να τους πειράξει. Ύστερα από πολλές κακου-χίες έφτασαν στην Κίσσαμο όπου και παρέμειναν τραγουδώντας τις δυο αυτές μελωδίες χω-ρίς όμως να τις χορέψουν ποτέ. Έτσι αυτές οι δυο μελωδίες πέρασαν από γενιά σε γενιά συνοδεύοντας ριζίτικα τραγούδια και ποτέ χορευτικά.. Το 1750 στα Πατεριανά Λουσακιών Κισσάμου παντρευόταν ένας οπλαρχηγός της εποχής ο Πατερομάνος και ήταν καλεσμένοι όλοι οι Κισσαμίτες και Γραμπουσιανοί οπλαρχηγοί. Σκοπός τους ήταν να οργανώσουν μια επανάσταση κατά των Τούρκων. Κάλεσαν λοιπόν τότε και το μεγάλο βιολάτορα της εποχής Στεφανή Τριανταφυλλάκη ή Κιόρο και για να τιμήσουν τους πεσόντες της πόλης του ζή-τησαν να παίξει τις δυο παλιές μελωδίες και να τις χορέψουν πράγμα το οποίο δεν είχε γίνει ως τότε.

Έτσι λοιπόν οι καπεταναίοι χόρεψαν πάνω στις δυο αυτές μελωδίες και προέκυψαν τα έντεκα βήματα του συρτού . Στα επόμενα χρόνια βγήκαν δεκάδες μελωδίες πάνω στα βήματα αυτά που σιγά σιγά κατέληξαν στη σημερινή μορφή του συρτού.

Ο χορός ήταν και είναι ιεροτελεστικός. Ο πρώτος που σέρνει κάνει τα ταλίμια του σεμνά και με δεξιοτεχνία αλλά ποτέ με εναέρια πετάγματα και ακροβατικά. Ο δεύτερος α-κολουθεί και συμμετέχει στα ταλίμια του πρώτου , ενώ οι άλλοι απλώς ακολουθούν περπα-τώντας μέχρι να έρθει η σειρά τους να πιάσουν κι αυτοί πρώτοι στην καφαλή του χορού, συμβολίζοντας έτσι τον καπετάνιο και τα παλικάρια του που σε περίπτωση που σκοτωθεί αναπληρώνεται από τους συντρόφους του. Στο ξεκίνημά του ο χορός ήταν καθαρά ανδρικός.


Στις μέρες μας η αυστηρή δομή του χορού έχει χαθεί. Χορεύεται από άνδρες και γυ-ναίκες πιασμένοι από τις παλάμες στο ύψος των ώμων και με πλήθος φιγούρες ξένες προς τα πατήματα και το νόημα του χορού.
Σιγά σιγά ο συρτός πέρασε στις γειτονικές επαρχίες και από εκεί με τη συμβολή των ιερών τεράτων της κρητικής μουσικής Ανδρέα Ροδινού, Θανάση Σκορδαλού Κώστα Μουντάκη αλλά και αρκετών άλλων επικράτησε ολοκληρωτικά σε παγκρήτιο επίπεδο .


Σήμερα μάλιστα θεωρείται ότι έχει αντικαταστήσει το Σιγανό και έχει πάρει τη θέση του ως Χορού της Νύφης.





3. Ζερβόδεξος



«Ήρθανε πάλι αποκριές κι όλοι κουζουλαθήκαν

κι οι γράδες κι οι μπαμπόγριες σαν κοπελιές ντυθήκαν.


Τσι μυζηθρόπιτες θωρώ απάνω στο τραπέζι

μα η κοιλιά μου ειν’αδειανή και σαν τη λύρα παίζει.


Ελάτε να γλεντήσομε μασκάρες να ντυθούμε

τσι κουζουλούς να κάνομε να μην κουζουλαθούμε.


Απόσταν εγεννήθηκα δεν ήφαγα λαζάνια

μα τσ’αποκρές τα ψήσαμε κι ‘φαγα δυο καζάνια.


Ήφυγε δα κι η αποκρά με γλέντια με τραγούδια

και ήρθε η σαρακοστή μ’ελιές και με λουμπούνια.


Ο Λαζανάς ψυχομαχεί και ο Μακαρούνης κλαίει

και κρόμμυδος σουσουραδεί και στο τραπέζι βγαίνει.


Ο Κρέως εξεψύχησε και ο Τύρος αποθαίνει

και ο καημένος ο Κουκιάς μες το τραπέζι μπαίνει.



Eύθυμος και κωμικός χορός και όπως φαίνεται από τις μαντινάδες που λέγονται όταν χορεύεται αποκριάτικος και σατυρικός. Ονομάζεται Ζερβόδεξος γιατί οι χορευτές χορεύουν με κατεύθυνση πότε ζερβά και πότε δεξιά. Οι χορευτές είναι πιασμένοι αρκετά πολύπλοκα. Συνήθως χρησιμοποιούν ένα σαρίκι ή ένα μαντήλι για να πιαστούν. Κάθε χο-ρευτής πιάνει με το δεξί του χέρι το αριστερό του μπροστινού του ο οποίος το έχει φέρει πάνω από τον ώμο. Έτσι ο ένας βρίσκεται πίσω από τον άλλο. Η αλλαγή της πορείας γί-νεται όταν ο λυράρης παίξει κάποιο συγκεκριμένο υψηλό φθόγγο. Τότε ο πρώτος χορευ-τής γίνεται τελευταίος και ο τελευταίος πρώτος. Η μελωδία είναι ιδιόρρυθμη και ξεσηκώ-νει τους χορευτές.


Η όλη ατμόσφαιρα γίνεται ακόμα πιο εύθυμη όταν ο λυρατζής δεν παίζει το φθόγ-γο που όλοι περιμένουν για την αλλαγή της πορείας και οδηγεί τους χορευτές έξω από το χώρο που γίνεται το γλέντι, πάνω σε τοίχους, δένδρα κ.λ.π.



Πρόκειται για ένα χορό παιχνίδι που συνήθως χορεύεται τις απόκριες. Χορός της ανατολικής Κρήτης και ιδιαίτερα του νομού Λασιθίου που τείνει να εξαφανιστεί.


4. Μαλεβιζιώτης


“Θα παίξομε και καστρινό και το μαλεβιζιώτη

απου τονε χορεύουνε όσοι ‘χουνε τη νιότη”


“Είναι ένας όμορφος χορός από το Μαλεβίζι

και δεν υπάρχει Κρητικός να μην τονε γνωρίζει”.


“Στην Κρήτη χορεύουνε Συρτό, χορεύουνε Χανιώτη

μα δεν υπάρχει πιο όμορφος απ’το Μαλεβιζώτη”



Ο Μαλεβιζιώτης ή Μαλεβιζιώτικος ή Καστρινός, ή πηδηχτός είναι ο γρηγορό-τερος και ζωηρότερος χορός της Κρήτης. Μαλεβιζιώτης ονομάζεται γιατί φαίνεται ότι στην επαρχία Μαλεβιζίου πήρε την τελική του μορφή. Καστρινός εξαιτίας του Με-γάλου Κάστρου όπως λεγόταν παλαιότερα το Ηράκλειο. Θεωρείται κατάλοιπο του αρχαίου μινωικού πολεμικού χορού Πυρρίχιου και αναπαριστά τις προσπάθειες κα-τάληψης και άμυνας του Μεγάλου Κάστρου στις διάφορες στιγμές της ιστορίας του. Πηδηχτός από τα νευρικά άλματα και τις αεράτες φιγούρες που κάνουν οι χορευ-τές. Θεωρείται ο κατεξοχήν χορός του νομού Ηρακλείου τόσο στη δημιουργία του όσο και στην τελική του διαμόρφωση. Στα Χανιά ο χορός ονομάζεται Καστρινή Σούστα.


Χορεύεται από άντρες και γυναίκες οι οποίοι είναι πιασμένοι από τις παλά-μες στο ύψος των ώμων και με λυγισμένους τους αγκώνες. Με το γρήγορο ρυθμό και τη ζωντάνια του δίνει την ευκαιρία στο χορευτή να επιδείξει τη σβελτοσύνη του, την αντο-χή του, την ικανότητά του να αυτοσχεδιάζει και να εντυπωσιάζει με τα τσαλίμια και τα αεράτα πηδήματά του. Είναι ο πιο δύσκολος, αλλά και ο πιο αγαπημένος χορός της Κρή-της. Είναι αλματώδης, θορυβώδης, ενθουσιώδης και δυναμικός χορός Ο χορός διαφο-ροποιείται από τις ορεινές στις καμπίσιες περιοχές.


Μια αξιόλογη μαρτυρία της αρχαίας καταγωγής του καστρινού πηδηχτού μας απο-κάλυψε η σκαπάνη αρχαιολόγων. Ο Δέμαρχ της γαλλικής αρχαιολογικής σχολής της Αθή-νας το 1900 στην αρχαία κρητική πόλη Λατώ ανακάλυψε σε ανάγλυφες πλάκες ένα χορό της 4ης π.Χ. εκατονταετηρίδας. Ο χορός έχει οκτώ κινήσεις των ποδιών. Στον καστρινό πη-δηχτό οι χορευτές ορμούν προς τα εμπρός σαν να επιτίθενται. Στην όγδοη κίνηση κάποιοι από αυτούς κατά παλιά συνήθεια υψώνουν το δεξί χέρι σαν να εκσφενδονίζουν ακόντιο και στην συνέχεια υποχωρούν.

.
Σήμερα κάποιοι μελετητές έχουν να πουν ότι ο Μαλεβιζιώτης δεν είναι ανα-γκαστικά πολεμικός χορός αλλά μας δίνουν και δυο άλλες εκδοχές. Μπορεί να ήταν τελετουργικός και με τις αλματώδεις κινήσεις του επιδίωκαν να αυξήσουν την πα-ραγωγή και τη γονιμότητα των σπαρτών ή εξαγνιστικός αφού με τις θορυβώδεις μελωδίες έδιωχναν μακριά τα κακά πνεύματα


Στο Ρέθυμνο και στο Λασίθι ο χορός γνωστοποιήθηκε γύρω στο 1920 και σήμερα χορεύεται σε ολόκληρο το νησί



5. Κατσαμπαδιανός


«Τον Κατσαμπαδιανό χορό όποιος τονε κατέχει

να ρθει να τονε πιάσομε μαζί να μ’ αρμηνέψει»


«Χόρευγε Κατσαμπαδιανό, χόρευγε και Κουγίτη (*)

απ’ ομορφύτερος χορός δεν βρίχνεται στην Κρήτη»

Λέγεται και Κουτσαμπαδιανός, Κατσιμπαδιανός, Κουτσιστός χορός ή χορός του Σηφοδασκαλάκη. Χορεύεται κυρίως στο νομό Ρεθύμνου, στην επαρχία Αμαρίου και ειδι-κότερα στην περιοχή της Αμπαδιάς ή Κατσιμπαδιάς και σε περιοχές γύρω από αυτήν.


Σύμφωνα με την παράδοση ο χορός πρωτοχορεύτηκε ως εξής :

Ένας από τους οπλαρχηγούς του Δασκαλογιάννη ο Σηφοδασκαλάκης που επέζησε κατά την επανάσταση του 1769 χάνοντας όμως το αριστερό του πόδι, βρέθηκε γύρω στο 1780 στο χωριό Λοχριά της επαρχίας Αμαρίου και θέλησε να χορέψει Πεντοζάλη.

Αυτό φυσικά λόγω της αναπηρίας του ήταν αδύνατο. Οι μουσικοί και οι χορευτές όμως θέλοντας να τον τιμήσουν προσάρμοσαν το ρυθμό αλλά και τα βήματα του Πεντοζάλι στα βήματα ενός κουτσού άντρα. Ο ίδιος έσερνε το αριστερό του πόδι και το δεξί στήρι-ζε στο έδαφος. Στα βήματά του λοιπόν προσαρμόστηκε ο χορός αυτός ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα.



Τα ζάλα του χορού είναι έντεκα και αρχίζει και τελειώνει ακριβώς όπως το Πεντο-ζάλι. Χορεύεται μόνο από άντρες πιασμένους από τους ώμους.
Στον Κατσαμπαδιανό χορό δεν πραγματοποιούνται φιγούρες και αυτοσχεδιασμοί ούτε ατομικοί ούτε ομαδικοί κάτι το οποίο γίνεται για να τιμηθεί ο γενναίος αυτός πολεμιστής που δεν μπορούσε να κινηθεί ελεύθερα εξαιτίας της αναπηρίας του.




(*) Το όνομα Κουγίτης ίσως είναι όνομα χαμένου χορού




6. Πεντοζάλη


«Άλλο χορό δεν ρέγομαι, παρά το πεντοζάλη

απού τονέ χρεύουνε ούλοι, μικροί μεγάλοι».


«Άλλο χορό δεν ρέγομαι, παρά το πεντοζάλη

που πάει τρία ζάλα ομπρός και δυο γιαγιέρνει πάλι»


«Το πεντοζάλι σα χορός έχει ομορφιά και χάρη

με δύναμη με λεβεντιά της Κρήτης το καμάρι»


«Το Πεντοζάλι Κρητικός χορός με 5 ζάλα

ζερβά δεξά και σταυρωτά μικρά μα και μεγάλα»


Πήρε το όνομά του από τα πέντε βασικά του βήματα τα οποία επαναλαμβανόμενα γίνο-νται δέκα. Είναι από τους θεαματικότερους και ίσως ο διασημότερος χορός της Κρήτης. Παρά το ότι όπως θα δούμε παρακάτω πρωτοξεκίνησε από τα Χανιά εν τούτοις θεωρείται γενικά ο χορός όλης της Κρήτης

Ας δούμε όμως πώς και από πού ξεκίνησε :

Ο Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης έμπορος από την Ανώπολη Σφακίων πίστεψε στο όνειρο της απελευθέρωσης από τους Τούρκους και πεπεισμένος για την Ρωσική βοήθεια κάλεσε το φθινόπωρο του 1769 όλους τους καπεταναίους της επαρχίας Σφακίων και τους ενημέρωσε για την επικείμενη επανάσταση. Μετά από πολλές συσκέψεις αποφάσισαν η επανάσταση να ξεκινήσει στις 10 Οκτωβρίου του 1769. Οι πρωτεργάτες της επανάστασης ήταν 12 με αρχηγό το Δασκα-λογιάννη.

Ο Δασκαλογιάννης και οι υπόλοιποι καπεταναίοι έχοντας υπ’ όψιν τους αυτό που συνέβη πριν από είκοσι χρόνια στις Λουσακιές με το συρτό κάλεσαν κι αυτοί τον Στεφανή Τριαντα-φυλλάκη ή Κιόρο στην Ανώπολη για να ετοιμάσει ένα νέο χορό ειδικά γραμμένο για το «πέμπτο ζάλο» δηλαδή την επικείμενη επανάσταση. Πραγματικά ο Κιόρος πήγε στην Ανώπολη
και κάθισε έξι μήνες. Εκεί συνέθεσε τις μελωδίες του νέου χορού οι οποίες σύμφωνα με τον Δασκαλογιάννη έπρεπε να είναι 12 όσες και οι οπλαρχηγοί και τα βήματα 10 όπως η ημέρα που θα ξεκινούσε η επανάσταση. Στο ξεκίνημα της επανάστασης οι καπεταναίοι πιασμένοι από τους ώμους για να δηλώσουν την αλληλοϋποστήριξή τους χόρεψαν αυτό το νέο χορό τον οποίο ονόμασαν Πεντοζάλι και όχι Πεντοζάλης δηλαδή το πέμπτο βήμα του ξεσηκωμού.
Άλλη εκδοχή θέλει το Πεντοζάλι να έχει δημιουργηθεί από τη συμφωνία πέντε καπεταναί-ων για την επανάσταση που ο καθένας είχε το δικό του γύρισμα.
Στο ξεκίνημά του ήταν καθαρά ανδρικός χορός και χορευόταν από άντρες οπλισμένους .Το μαύρο κρουσάτο μαντήλι που φοράνε οι χορευτές μαρτυρά τις θυσίες του κρητικού λαού.
Σιγά σιγά άρχισε να χορεύεται και από γυναίκες. Οι χορευτές είναι πιασμένοι από τους ώμους. Στο Πεντοζάλι ο μπροστινός δεν επιδίδεται σε ατομικές φιγούρες αλλά είναι ενσωματωμένος με το σύνολο εκτελώντας μόνο ομαδικές φιγούρες. Tα πολλαπλά χτυπήματα « οι πατιές» όπως λέγονται των χορευτών στο έδαφος συμβολίζουν τις ομοβροντίες των όπλων στη μάχη. Οι γυναίκες δεν εκτελούν ομαδικές ή ατομικές φιγούρες. Στην Κίσσαμο συνηθίζεται να φωνάζουν το .όνομα του κάθε οπλαρχηγού σε κάθε γύρισμα της μελωδίας
Εδώ πρέπει και πάλι να τονιστεί ότι και στο Πεντοζάλι όπως άλλωστε και στους περισσό-τερους χορούς με το πέρασμα των χρόνων η αυστηρή δομή των χορών έχει χαλαρώσει για διά-φορους λόγους. Επίσης ο χορός δεν διαχωριζόταν σε σιγανό και σε γρήγορο. Η διάκριση αυτή έγινε κατά το 1950 όταν μερικοί λυράρηδες της κεντρικής Κρήτης γύριζαν τις κοντυλιές του Σι-γανού τον οποίο είδαμε παραπάνω σε Πεντοζάλι και η σχέση αυτή έχει σήμερα καθιερωθεί



7. Απανωμερίτης


Απανωμερίτης, ή προβατινίστικος χορός, ή προβατίνα, ή νταγκουνάκι. Άλλος
ένας από τους πολλούς τοπικούς Κρητικούς χορούς που έχουν σχεδόν ξεχαστεί και είναι ελάχιστα τα συγκροτήματα που τον αποδίδουν.


Απανωμερίτης λέγεται γιατί χορευόταν στις ορεινές (στα πάνω μέρη) περιοχές
του Ρεθύμνου, ειδικά στην περιοχή του Αμαρίου και προς τη μεριά του Ηρακλείου.


Προβατινίστικος ή προβατίνα εξαιτίας του ότι οι χορεύτριες στις κινήσεις τους
κάποια στιγμή χτυπάνε με το πόδι τους στο έδαφος όπως όταν κάνουν τα πρόβατα όταν νευριάσουν. Νταγκουνάκι επίσης για τον παραπάνω λόγο επειδή οι χορεύτριες χτυπάνε με το πόδι τους (τακούνι) το έδαφος.


Οι χορεύτριες είναι πιασμένες από τις παλάμες με τα χέρια κάτω.Ο χορός έχει
τελετουργικό χαραχτήρα κάτι που δείχνει τις θρησκευτικές του καταβολές και έχει στενή σχέση με τους τελετουργικούς χορούς των αρχαίων Μινωιτών . Χορεύεται μόνο από γυναίκες.

.



8. Σούστα


‘Η σούστα θέλει όμορφο και ταιριαστό ζευγάρι

να το λυγίζει το κορμί με αρχοντιά και χάρη’


‘Η σούστα είναι ο χορός ο πιο καλός στην Κρήτη

κι οντε τονε χορεύουνε σειέται ο Ψηλορείτης’


‘Η λύρα θέλει μερακλή κι ο μερακλής δοξάρι

κι η σούστα θέλει όμορφο και ταιριαστό ζευγάρι’


“Χόρεψε σούστα κοπελιά χόρεψε ζάλο ζάλο

ταχιά να τη χορέψουμε στην Κρήτη δίχως άλλο”


‘Χόρεψε σούστα κοπελιά μα τουτονα κερδίζεις

πεντέξε ώρες τη βραδιά την ώρα που γλεντίζεις’



Η Σούστα είναι ο αντικριστός χορός της Κρήτης κατάλοιπο και αυτή όπως όλοι οι κρητικοί χοροί του αρχαίου πολεμικού χορού του πυρρίχιου που χορευόταν στην Κρήτη. Στην αρχική του μορφή χορευόταν αντικριστά από άνδρα σε άνδρα πριν από τη μάχη.



Γύρω στο 300 μ.Χ. ο χορός άρχισε να χορεύεται και από γυναίκες και έτσι πήρε χαραχτήρα ερωτικό. Λέγεται μάλιστα ότι συμμετοχή της γυναίκας στη σούστα ήταν μια κοινωνική απαίτηση της εποχής. Λόγω της αυστηρότητας των ηθών όλες σχεδόν οι γυναίκες παντρευόταν χωρίς καν να έχουν δει έστω μια φορά τον υποψήφιο σύζυγό τους., ή τουλάχιστον να μην τον έχουν κοιτάξει μια φορά στα μάτια. Η σούστα λόγω του ότι χορεύεται σε ζευγάρια έδινε τη δυνατότητα να βρεθούν οι δυο νέοι απέναντι και να φτιάξουν ή όχι τη δική τους ερωτική ιστορία χωρίς τον φόβο της κοινωνικής κατακραυγής . Η εξέλιξη του χορού λοιπόν είναι μια ερωτική ιστορία και ο κάθε χορευτής παίζει το δικό το ρόλο.



Τα βασικά βήματα του χορού είναι τρία και μοιάζουν με πηδηματάκια τα οποία κάνουν τα σώματα των χορευτών σαν να ωθούνται από κάποιο ελατήριο. Αυτός είναι μάλλον και ο λόγος που ο χορός κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας πήρε την ονομασία Σούστα από το ιταλικό susta που σημαίνει ελατήριο. Η Σούστα χορεύτηκε σε πολλές πόλεις στην Ελλάδα κάθε μια από τις οποίες διεκδικούσε και την πατρότητά της. Τελικά επικράτησε στην Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Θεωρείται ο κατεξοχήν Ρεθεμνιώτικος χορός



Ο χορός είναι γρήγορος και το ζευγάρι έχει ελευθερία κινήσεων. Η ποικιλία στους σκοπούς και στα τραγούδια της σούστας είναι μεγάλη και δίνει τη δυνατότητα για άπλωμα των χεριών και μεγαλύτερη έκφραση του σώματος. Εξαιτίας του χαραχτήρα του και του σκοπού για τον οποίο επικράτησε ονομάζεται και «Χορός του Έρωτα»






9. Τριζάλης


"Τριζάλης ο Κουρουθιανός ρίζα του Ψηλορείτη

πολύ πανέμορφος χορός και άγνωστος στην Κρήτη."




Είναι ο γυναικείος πολεμικός χορός της Κρήτης αντίστοιχος του Πεντοζάλι.
Το νόημα του χορού είναι η συμπαράσταση της γυναίκας στον άντρα πολεμιστή. Οι χορεύτριες είναι πιασμένες με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων και λυγισμένους τους αγκώνες. Τα βήματα του χορού είναι τρία που επαναλαμβανόμενα γίνονται έξι.



Χορευόταν στο νομό Ρεθύμνης και ειδικότερα στην περιοχή της Αμπαδιάς της
επαρχίας Αμαρίου. Συχνά χαραχτηρίζεται " Κουρουθιανός" όπως λέει και η μαντινάδα που σημαίνει ότι συνηθιζόταν ιδιαίτερα στο χωριό Κουρούτες της επαρχίας Αμαρίου.


10. Ντουρνεράκια







Τα Ντουρνεράκια σε αντίθεση με τους υπόλοιπους χορούς που είδαμε μέχρι τώρα δεν έχει κρητικές ρίζες. Είναι ένας ξενόφερτος χορός ο οποίος έκανε την εμφάνισή του γύρω στο 1900 και είναι βασισμένος σε σέρβικους χορούς.



Στο χορό συμμετέχουν και άνδρες και γυναίκες. Οι χορευτές είναι πιασμένοι από τους ώμους. Τα βήματά του είναι έξι και θυμίζουν ένα γρήγορο «Σιγανό». Είναι το γνωστό μας «Χασαποσέρβικο».



Στη μουσική μας παράδοση πέρασε με τον τίτλο «Ντουρνεράκια» γύρω στο 1960 χάρη στον Κώστα Μουντάκη ο οποίος συμπεριέλαβε το χορό σε δίσκο με τον τίτλο αυτό. Από τότε και ύστερα θεωρείται ένα ακόμα κομμάτι της μουσικοχορευτικής μας παράδοσης.




11. Λαζώτης ή Λαζέδικος




Από τους ξεχασμένους χορούς της Κρήτης του οποίου η μελωδία είναι ακόμη πασί-γνωστη, αλλά εξαιτίας της άγνοιας πολλών νέων χορεύεται όλο και σπανιότερα. Χορεύονταν σε ολόκληρη την Κρήτη. Αναφερόμαστε στο πασίγνωστο “ Κάνε με κυρά γαμπρό” του Κώστα Μουντάκη το οποίο πολύ συχνά χορεύεται ως χασαποσέρβικο δείγμα της άγνοιας των περισσότερων για τη χορευτική μας παράδοση.



Ο χορός δεν έχει κρητικές ρίζες. Οι ρίζες του είναι ποντιακές. Για το πως επικράτησε στην Κρήτη υπάρχει η παρακάτω ερμηνεία.


Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και με την έναρξη του 1ου Παγκοσμίου πολέμου πήρε μέρος στους αγώνες ένα σύνταγμα Κρητικών αποτελούμενο από 3.000 άντρες.


Την εποχή αυτή αρχίζει και ο εκπατρισμός των Ποντίων οι οποίοι αρχίζουν να κατεβαίνουν προς τη Βαλκανική. Για να αποφεύγουν τους Τούρκους άλλαζαν αμφίεση και για να αναγνωρίζονται ύστερα μεταξύ τους έλεγαν τη φράση η «ΕΛΛΑΣ ΖΕΙ».


Οι Κρητικοί λοιπόν που βρίσκονταν στη Βόρεια Ελλάδα σε κάποια στρατόπεδα άκουσαν το συνθηματικό αυτό των Ποντίων αλλά λόγω της ποντιακής προφοράς το συγκράτησαν ως μια λέξη «ΛΑΖΙ» και γι ‘ αυτό και τους είπαν « ΛΑΖΟΥΣ».


Όταν τους είδαν να χορεύουν θαύμασαν ένα χορό τους και επηρεασμένοι από αυτόν δημιούργησαν ένα άλλο τον οποίο ονόμασαν «Λαζώτη» αφού τον εμπνεύστηκαν από τους Λαζούς.


Μετά το τέλος του πολέμου οι Κρητικοί που σώθηκαν , γυρίζοντας έφεραν μαζί τους και το «Λαζώτη¨ στην Κρήτη.


Άλλη εκδοχή τον θέλει να έρχεται στην Κρήτη από τους Λάζους, ( λαός της περιοχής του Εύξεινου πόντου) κατά τον 18ο αιώνα λόγω μεταναστευτικών ρευμάτων.


Είναι χορός που σε ξεσηκώνει και συνήθιζαν να τον χορεύουν τις απόκριες. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες πιασμένους από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες στο ύψος των ώμων.




12. Πρινιανός





“Άλλο χορό δεν ρέγομαι ωσά ντο Πρινιανό μου

απού τονε χορεύουνε και μένα στο χωριό μου”



“Άλλο χορό δε ρέγομαι σαν το Πρινιώ Πρινιώτη

απού τονε χορεύουνε όσοι χουνε νεότη”



“Ήλιωσα τα παπούτσια μου στου Πρινιανού τα ζάλα

μα ο παπουτσής είναι κοντά και θα μου κάμει άλλα”




Χορός ο οποίος έχει τις ρίζες του στην ανατολική Κρήτη και έχει ατονήσει στις μέ-ρες μας. Χορευόταν κυρίως στην περιοχή της Ιεράπετρας αλλά χορεύτηκε και στους νομούς Ηρακλείου και Ρεθύμνης. Έχει απορροφήσει και αυτός πολλά στοιχεία από τους χορούς των αρχαίων Κουρητών.




Εκτελείται από άντρες και γυναίκες με τα χέρια πιασμένα χιαστί. Οι ομοιότητες του χορού με τον ’’ανωγειανό πηδηχτό ’’ στη λαβή των χεριών στα βασικά βήματα και στο ρυθ-μό της συνοδευτικής μουσικής καθώς και το γεγονός ότι το νταουλάκι ως συνοδευτικό όργα-νο, εμφανίζεται στη μουσικοχορευτική κληρονομιά του νομού Λασιθίου ισχυροποιεί την αρχαία παράδοση που θέλει ως τόπο γέννησης του Δία το Δικταίον Άντρον και ενισχύει έτσι και την πιθανότητα ο Πρινιανός να απηχεί το χορό των Κουρητών.




Το όνομά του ίσως να έχει κάποια σχέση με το χωριό Πρίνα της επαρχίας Μεραμπέ-λου. Το χορό θα τον ακούσομε και σαν Μπριμιανό εξαιτίας ίσως μιας έντονης κίνησης που γίνεται προς τα εμπρός



13. Ανωγειανός Πηδηχτός

Ο Ανωγειανός Πηδηχτός ή Πηδηχτός ή Χορός των Κουρητών ή Όρτσες
των Ανωγείων είναι ένας από τους παλιότερους πυρρίχιους χορούς της Κρητικής Μουσικοχορευτικής Παράδοσης. Όρτσες σημαίνει τους με μεγάλη ταχύτητα εκτελούμενους βηματισμούς.


Οι πιο γνωστοί μύθοι της αρχαιότητας εμφανίζουν τους Κουρήτες ως ένο-
πλους χορευτές. Οι χοροί τους αποκλειστικά ανδρικοί, ήταν πηδηχτοί με ψηλά άλματα και θορυβώδεις. Ο ανδρικός πολεμικός Χορός "Πηδηχτός" ή Ανωγειανός Πηδηχτός με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στις κινήσεις και τους βηματισμούς φαίνεται ότι αποτελεί απόηχο του αρχαιότατου Χορού των Κουρητών οι οποίοι χόρευαν γύρω από το νεογέννητο Δία για να μην ακούσει τα κλάματά του ο Κρόνος


. Οι χορευτές πιάνονται χιαστί από τις παλάμες, σχηματίζουν ημικύκλιο και
εκτελούν χορό δώδεκα βημάτων (έξι μπροστά, έξι πίσω). Ο Πρώτος Χορευτής θα κάνει πολλά πατήματα και πολλές παραλλαγές, θα αναπτύξει πολλές δεξιοτεχνικές φιγούρες, αλλά το κύριο χαρακτηριστικό είναι τα δυνατά χτυπήματα των ποδιών στο έδαφος


Με την γνήσια μορφή, συναντάμε τον χορό αυτό σήμερα στα Ανώγεια αλλά
και σε μερικά χωριά του Μυλοποτάμου καθώς και δε και του Μαλεβιζίου. Υπάρχει
η άποψη ότι ο χορός αυτός χορευόταν και στα ορεινά χωριά της Επαρχίας Αμαρίου,
σύμφωνα με αφηγήσεις παλιών μουσικών της περιοχής.




14. Εθιανός Πηδηχτός


Μια ακόμη παραλλαγή του Πηδηχτού χορού της Κρήτης με τις ρίζες
του στον αρχαίο Πυρρίχιο τον πολεμικό χορό των Κουρητών. Πήρε την ονο-
μασία του από το χωριό Εθιά των Αστερουσίων όπου και πρωτοχορεύτηκε



15. Λασηθιώτικος Πηδηχτός

Χορός που ανήκει στην οικογένεια των πηδηχτών χορών της Κρήτης και με καταγωγή όπως και οι υπόλοιποι πηδηχτοί χοροί της Κρήτης τον αρ-χαίο Πυρρίχιο. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες πιασμένοι από τις παλά-μες στο ύψος των ώμων. Στον Λασηθιώτικο απεικοκίζεται όλη η αρχοντιά και η σεμνότητα των ανθρώπων της ανατολικής Κρήτης.


Ο Λασηθιώτικος έχει πολλά κοινά με το Μαλεβιζιώτη στη λαβή των χεριών, στον τυπικό βηματισμό, στη συνδευτική μουσική. Στη Σητεία τον λένε
“Στειακό” στην Ιεράπετρα “Γεραπετρίτικο” ( παλιά στην ιεράπετρα λεγόταν “ Kρητικός χορός”) και στο Χαμέζι της Σητείας θα τον ακούσομε “ Χαμεζανό” με μικρές παραλλαγές στα βήματα και τη συνοδευτική μουσική.


Είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός χορός της ανατολικής Κρήτης στον ο-ποίο χαραχτηρίζονται μα και εκτιμώνται οι καλοί χορευτές και οι καλοί οργα-νοπαίχτες. Ξεκινά με αργή ρυθμική μουσική και προοδευτικά γίνεται γρήγορος
αλλά πάντα συγκρατημένος χωρίς ποτέ να ξεπερνά τα όρια και να καταλήγει διονυσιακός (οργιαστικός ).


16. Εμπυρίκιος

Ονομασία κρητικού πηδηχτού χορού που καταγράφηκε στην περιοχή Πλατάνια Αμαρίου σε μουσική παρόμοια με του Πεντοζάλη και συγκεκριμένα με τη γνωστή μας μελωδία :


“Μες του Μαγιού τσι μυρωδιές τα κόκιννα κεράσια

για ιδέστε πως χορεύουνε της Κρήτης τα κοράσια”


Ίσως να χορεύονταν κατά την περίοδο της συγκομιδής των κερασιών μια και η περιοχή φημίζεται για τα κεράσια της και να έπαιρνε μορφή γιορτής χωρίς αυτό βέβαια να έχει διευκρινιστεί.


Τα βήματά του είναι άγνωστα επομένως και η σχέση του με το Πεντο-ζάλη παραμένει αδιευκρίνιστη όπως και η προέλευση του ονόματός του που θυμίζει εμφανώς το όνομα του αρχαίου Πυρρίχιου.



17. Ξενομπασάρης


Το όνομά του το οφείλει στη μαντινάδα που τραγουδιέται πάντα πρώτη κατά τη διάρκεια του χορού:


‘Ξενομπασαριακάκι μου ξενομπασάρικό μου

σγουρό βασιλικάκι μου και να σουνε δικό μου”


H μελωδία του είναι χαριτωμένη, ανάλαφρη και προκαλεί τους μερα-κλήδες να τη χορέψουν. Χορός λασηθιώτικος τον οποίο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60 χόρευαν και τραγουδούσαν σε κάθε γλέντι ιδιαίτερα στα ορεινά χωριά της Ιεράπετρας και στο κάτω Μεραμπέλο όπου τον λένε και “Μανά”
εξαιτίας του επιφωνήματος “Για το θεό μανά μου” που λέγεται ανάμεσα στις μαντινάδες.


Είναι στρωτός και αργός χορός που μοιάζει με το Σιγανό που χορεύεται σήμερα. Χορεύεται από άντρες μια γυναίκες με τα χέρια πιασμένα χιαστί.


Επειδή οι ομοιότητες του με το Σιγανό είναι πολλές μπορούμε να πού-με ότι ο χορός είναι μια παλιά τοπική μορφή του Σιγανού ή χορού της Νύ-φης. Παλιοί χορευτές όμως που θυμούνται το χορό έχουν να πουν ότι άλλος χορός ο ένας και άλλος ο άλλος.



18. Μικρό μικράκι




“Άλλο χορό δεν ρέγομαι σαν το μικρό μικρό μου

απού τονε χορεύουνε και μένα στο χωριό μου”

“Άλλο χορό δεν ρέγομαι σαν το μικρό μικράκι

απού τονε χορεύουνε εις το Μοναστηράκι”( χωριό του Αμαρίου)

ή σε Πόμπια και Τυμπάκι.



Γυναικείος χορός που χορευόταν κυρίως στο νομό Ρεθύμνης (περιοχή Αμαρίου) και προς την μεριά της Μεσσαράς . Σήμερα όταν χορεύεται από ελάχιστα συγκροτήματα που τον αποδίδουν χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με τα χέρια χιαστί . Παλιότερα οι χορεύτριες ήταν πιασμένες με τις παλάμες στο ύψος των ώμων και λυγισμένους τους αγκώνες.




19. Ρουμαθιανή σούστα

Είναι ένας από τους πολλούς ξεχασμένους χορούς της Κρήτης με καθαρά τοπική ση-μασία. Τον συναντάμε και με την ονομασία Ρουματσίστικη σούστα, ή Γιτσικιά σούστα.


Ο χορός είναι η χανιώτικη εκδοχή του Πυρρίχιου στα Χανιά. Την ονομασία του την πήρε από τα Παλιά Ρούματα, χωριό της επαρχίας Κισσάμου του νομού Χανίων. Συμβαίνει δηλαδή και εδώ κάτι ανάλογο με τους υπόλοιπους πυρρίχιους χορούς της Κρήτης ( Μαλεβι-ζιώτης, Λασηθιώτικος , Ανωγειανός πηδηχτός κ.λ.π.) οι οποίοι έπαιρναν την ονομασία της περιοχής όπου πρωτοχορεύονταν. Στα Χανιά συναντάμε το χορό αυτό με κάποια ιδιαίτερα μουσικά γυρίσματα και βήματα τρία μπρός και τρία πίσω αλλά με κάποια ιδιαίτερη μορφή χωρίς να μοιάζει με τη Σούστα του Ρεθύμνου.


Εκτελείται μόνο από άντρες, που ο πρώτος κάνει κάποια ταλίμια και οι υπόλοιποι τον ακολουθούν σε αυτά. Σήμερα αυτός ο χορός σπανίζει, εκτός από ελάχιστα χορευτικά συγκρο-τήματα που τον ξαναβγάζουν στο προσκήνιο και χορεύεται στην Κίσσαμο και ως επι το πλείστον στα Παλιά Ρούματα.



20. Ντάμες

Λέγονταν και Φτερωτός συρτός ή πάσο εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο χορεύoνταν. Ο χορός συναντιόταν στο Ρέθυμνο αλλά και στα Χανιά και χορευόταν από ζευγάρια αλλά με ιδιόρρυθμο τρόπο. Σήμερα δεν χορεύεται καθόλου Είχε τα εξής χαραχτηριστικά:

Δυο ή τρία μαντιλάκια δένονταν σταυρωτά, έτσι ώστε ο κόμπος να είναι στη μέση και γύρω γύρω οι τέσσερις ή οι έξι άκρες. Την κάθε άκρη κρατούσε μια γυναίκα με το αριστερό της χέρι ενώ δίπλα τους χόρευαν άντρες. Κατά τη διάρκεια του χορού ο λυρατζής ή κάποιος εκ των χορευτών φώναζε “πάσο” ή “ ντάμα” . Τότε κάθε άντρας προσπαθούσε να πιάσει το δεξί χέρι της πιο κοντινής του χορεύτριας με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων Επειδή όμως σκοπίμως οι άντρες ήταν κατά ένας περισσότεροι από τις γυναίκες κά-ποιος έμενε χωρίς ντάμα, παρέα με μια καρέκλα και αυτό συνεχίζονταν. Άλλος τρόπος ή-ταν οι γυναίκες να είναι όσοι και οι άντρες. Κάθε άντρας κρατούσε μια γυναίκα από το χέρι στο ύψος των ώμων. Ο λυρατζής ή κάποιος εκ των χορευτών φώναζε “πάσο” ή “ ντάμα”. Τότε ο κάθε χορευτής προωθούνταν και έπιανε το χέρι της μπροστινής του χορεύτριας και αυτό συνεχίζονταν . Ο χορός μπορούμε να πούμε ότι ήταν ένας χορός - παιχνίδι και χο-ρευόταν κυρίως τις απόκριες.


21. Σωτής


“Ένα, δυο, τρία, ήρθε ο Σωτής

ελάτε, κοριτσάκια, να χορέψετε κι εσείς.”


“Πόλκα, πόλκα, πόλκα και Σωτή

ελάτε κοριτσάκια να παίξομε μαζί.”



Λαϊκή διασκευή της γνωστής μας Πόλκας που έγινε γνωστή και δια-δόθηκε στην Κρήτη και ειδικότερα στο νομό Ρεθύμνης, αρχές του εικοστού αιώνα μεταμορφωμένος σε ιδιότυπο, ζευγαρωτό, κρητικό χορό.


Ιδιαίτερα παιχνιδιάρικος και ερωτικός εξυπηρέτησε τις ανάγκες της επο-χής παίρνοντας και σατυρική διάθεση



22. Ρόδο


Γυναικείος χορός που εντοπίζεται, τουλάχιστον στις μέρες μας, στην επαρχία Κισσάμου και ειδικότερα στο χωριό Λουσακιές. Ένας από τους τοπικούς χο-ρούς των Χανίων, που ατόνησαν από τα μέσα του 20ου αιώνα λόγω των πολιτισμι-κών και κοινωνικών συνθηκών.


Το ύφος της μουσικής του συγγενεύει με αιγιοπελαγίτικα μουσικά ιδιώματα, υπενθυμίζοντας ότι η Κρήτη στεφανώνεται από τη "μεγάλη μάνα" των Ελλήνων, τη θάλασσα.


Τα χέρια των χορευτριών είναι πιασμένα από τις παλάμες στο ύψος των ώμων.




23. Αγκαλιαστός


“Μ’αγκαλιαστό θα κάμομε να πούμε μαντινάδες

μα δε θα τσ’αγοράσομε να δώσομε παράδες”.


“Πιάνονται στον αγκαλιαστό χορεύουν τραγουδούνε

με μαντινάδες και χορό το χάρο τον πατούνε”


“Aγκαλιαστό θα κάμομε έλα ν’αγκαλιαστούμε

και κράτα και στα χέρια σου ρόδα να μυριστούμε”


“Αγκαλιαστό θα κάμετε καταχτυπά η καρδιά μου

να δω ποιον θα αγκαλιαστεί η αγαπητικιά μου”


Ο χορός αυτός είναι κάπως τελετουργικός και μπορεί να κρατήσει αρκετή ώρα ανάλο-γα με το πλήθος των χορευτών. Ο λυράρης ο οποίος αποδίδει το χορό ή καμιά φορά και κά-ποια γυναίκα «η πλουμίστρα» προσπαθεί με μαντινάδες να «πλουμίσει» τους χορευτές δηλα-δή να τους πειράξει ή να τους επαινέσει. Θεωρείται χορός της ανατολικής Κρήτης και ιδιαίτερα του νομού Λασιθίου.


Δεν υπάρχει συγκεκριμένος ρυθμός στον Αγκαλιαστό. Οι χορευτές είναι πιασμένοι από τις παλάμες με τα χέρια κάτω φροντίζοντας να είναι ένας άντρας και μια γυναίκα και α-κολουθούν διαισθητικά τη μουσική.


Στην πρώτη μαντινάδα ο τελευταίος χορευτής σχηματίζει με την προηγούμενή του χορεύ-τρια μια καμάρα κάτω από την οποία περνούν και οι υπόλοιποι χορευτές με αποτέλεσμα στο τέλος ο τελευταίος χορευτής να φέρνει το χέρι του πάνω από το κεφάλι της μπροστινής του και να την αγκαλιάζει. Στη συνέχεια σταδιακά αγκαλιάζονται όλοι.


Αφού αγκαλιαστούν όλοι ο λυράρης ή η «πλουμίστρα» αρχίζουν πάλι να πειράζουν ή να επαινούν τους χορευτές. Μόλις ακούσει ο πρώτος τη μαντινάδα του ξεπλέκεται.
Στη συνέχεια ξεπλέκεται ο δεύτερος, ο τρίτος, ο τέταρτος μέχρι να ξεπλεχτούν όλοι.


Αφού ξεπλεχτούν όλοι ο λυράρης γυρνάει τη μελωδία σε Λασηθιώτικο Πηδηχτό.


Ο αγκαλιαστός σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων του νομού Λασιθίου ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους νέους εξαιτίας του ιδιόμορφου τρόπου πιασίματος. Παρ’όλα αυτά ο χορός χο-ρευόταν σπάνια και μόνο από συγγενικά πρόσωπα προς αποφυγή παρεξηγήσεων. Και αυτό γιατί πολλές φορές η «πλουμίστρα» μέσα από τις μαντινάδες μπορούσε να αποκαλύψει ειδύλλια με-ταξύ των χορευτών.


Σήμερα ο χορός δεν χορεύεται σχεδόν καθόλου.



ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ




Χοροί που χορεύονται ακόμη σε όλη την Κρήτη




1. Σιγανός

2. Συρτός

3. Μαλεβιζιώτης

4. Πεντοζάλι

5. Σούστα

6. Ντουρνεράκια





Ξεχασμένοι - τοπικοί




1. Αγκαλιαστός

2. Ζερβόδεξος

3. Κουτσαμπαδιανός

4. Απανωμερίτης

5. Τριζάλης

6. Λαζώτης

7. Πρινιανός

8. Ανωγειανός πηδηχτός

9. Εθιανός πηδηχτός

10. Λασηθιώτικος πηδηχτός

11. Εμπυρίκιος

12. Ξενομπασάρης

13. Μικρό μικράκι

14. Ρουμαθιανή σούστα

15. Ντάμες

16. Σωτής

17. Ρόδο




Χωρισμός με βάση την περιοχή που πρωτοχορεύτηκαν


Νομός Χανίων


Συρτός

Πεντοζάλι

Ρουμαθιανή σούστα

Ρόδο




Νομός Ρεθύμνης


Σούστα

Κουτσαμπαδιανός

Απανωμερίτης

Τριζάλης

Εμπυρίκιος

Μικρό μικράκι

Ντάμες

Ανωγειανός πηδηχτός




Νομός Ηρακλείου


Μαλεβιζιώτης

Εθιανός πηδηχτός




Νομός Λασιθίου


Σιγανός

Αγκαλιαστός

Ζερβόδεξος

Πρινιανός

Λασηθιώτικος πηδηχτός

Ξενομπασάρης




Ξενόφερτοι


Ντουρνεράκια

Λαζώτης

Σωτής





Βιβλιογραφία


Εγκυκλοπαίδεια «Υδρία»

Περιοδικό «Στιγμές»

Ιστορία Γ’ Δημοτικού

Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού

Τσουχλαράκης Ιωάννης «Παραδοσιακοί χοροί της Κρήτης»

Συνεντεύξεις από γονείς, συγγενείς, φίλους κ.τ.λ. των μαθητών


Διαδίκτυο


www. cretan-music.gr

www. Kritikoi.gr

www.cretafhone.gr

www. kritikiparadosi.tk

http://come. to/cretan-dances

http://www.4crete.gr/creteguide/traditional.htm#dance

http://www.hyperhosting.gr/kouritis



Μαυρομανωλάκης Νικήτας

Ζεμπίλης Στέλιος