Οι χοροί της Κρήτης εκφράζουν τον πλούσιο εσωτερικό κόσμο του λαού της . Με το χορό και το τραγούδι ο Κρητικός εκδηλώνει τα συναισθήματά του, τον ενθουσιασμό, την απογοήτευση, την αγάπη και τον έρωτα .
Εντούτοις, παρ’ όλο που το χορευτικό ρεπερτόριο των Κρητών είναι πλούσιο, χοροί όπως ο απανωμερίτης, το μικρό μικράκι, ο αγκαλιαστός, ο ζερβόδεξος, ο πριμνια-νός, ο τριζάλης, ο κουτσαμπαδιανός, κ.α. έχουν παραμεριστεί λόγω της εξέλιξης. Διατηρούνται όμως και χορεύονται οι παρακάτω χοροί. Σούστα, συρτός, πεντοζάλι, σιγανός και καστρινός ή μαλεβιζιώτης ή πηδηχτός.
Παρ’ όλο που όλοι οι κρητικοί χοροί χορεύονται σ’ ολόκληρο το νησί και έχουν τις ρίζες τους στις αρχαίες μινωικές τελετές κάθε χορός έχει και κάτι ξεχω-ριστό. Υπάρχει δε μια άγραφη παράδοση που τους κατατάσσει κατά επαρχίες. Έτσι ο συρτός θεωρείται χορός της Δ. Κρήτης (Ν.Χανίων), η σούστα της Κεντρικής και Δυτικής (Ν. Ρεθύμνου, Ν Ηρακλείου, ο μαλεβιζιώτης της Κεντρικής (Ν.Ηρακλείου) και το πεντοζάλι της Ανατολικής Κρήτης(Ν. Λασιθίου).
1. Σιγανός
Λέγεται και Χορός του Θησέα ή Χορός της Νύφης. Πιστεύεται ότι αποτελεί αναπαράσταση της πορείας του Θησέα μέσα στο Λαβύρινθο. Οι χορευτές είναι σφιχταγκαλιασμένοι και βαδίζουν με μικρά σιγανά βήματα, με τον πρωτοχορευτή να φαίνεται ότι σέρνει την ανθρώπινη αυτή αλυσίδα προσπαθώντας να την οδηγήσει έξω από το Λαβύρινθο στη σωτηρία. Σιγά σιγά μετατρέπεται σε γρήγορο πεντοζάλι ίσως για να μας δείξει τη χαρά τους για τη σωτηρία τους χωρίς αυτό να έχει διευκρινιστεί.
Χορός της Νύφης γιατί χορεύεται στους γάμους με το γαμπρό μπροστά και τη νύφη δίπλα του. Σήμερα όμως ως Χορός της Νύφης θεωρείται περισσότερο ο Συρτός.
Ο Σιγανός χορευόταν παλιά με τα χέρια σταυρωτά. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχε γίνει ο χορός της φιλίας, της ενότητας , της ανθρώπινης αλυσίδας που θα τους οδηγούσε στην ελευθερία.
Κατά την παράδοση την εποχή της Τουρκοκρατίας οι αγάδες καλούσαν σε γλέντια τους χριστιανούς και έβαζαν τις γυναίκες να χορεύουν στους οντάδες.
Έριχναν όμως στο πάτωμα ρόβι με αποτέλεσμα οι γυναίκες να γλιστρούν και να πέφτουν και έτσι να τις κοροϊδεύουν και να τις «κάνουν χάζι» όπως έλεγαν τότε. Οι άντρες τότε έλεγαν στους οργανοπαίχτες που στην πλειοψηφία τους ήταν χριστιανοί να παίζουν το «Σιγανό» χωρίς να ξέρουμε αν προϋπήρχε ή δημιουργήθηκε τότε για το σκοπό αυτό. Οι γυναίκες πιάνονταν τότε με τα χέρια χιαστί και χόρευαν αργά έτσι ώστε να μην πέσουν.
Άλλη εκδοχή θέλει τους Τούρκους στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη να έχουν απαγορέψει στους Κρητικούς να χορεύουν επαναστατικούς χορούς. Έτσι οι Κρητικοί εφεύραν το Σιγανό που μοιάζει πολύ στα βήματα με το Πεντοζάλι για να μην ξεχάσουν το σπουδαίο αυτό χορό.
Στη σημερινή του μορφή οι χορευτές πιάνονται πλέον από τους ώμους. Ο Σιγανός αποτελεί την εισαγωγή στο Πεντοζάλι. Υπάρχουν πλήθος μελωδίες οι γνωστές μας «κοντυλιές» που αποδίδουν το χορό οι περισσότερες από τις οποίες προέρχονται από το Λασίθι και τις ανατολικές επαρχίες του Ηρακλείου γι’αυτό και ο Σιγανός θεωρείται χορός της ανατολικής Κρήτης και ειδικότερα του νομού Λασιθίου.
2. Συρτός
Είναι ίσως ο πιο δημοφιλής χορός σήμερα στην Κρήτη. Λέγεται και σερτός, χανιώτι-κος ή χανιώτης καθώς η διάδοση και η γέννησή του (όπως θα δούμε παρακάτω) με τη μορφή που τον συναντάμε σήμερα έγινε στο νομό Χανίων και ειδικότερα στην επαρχία Κισσάμου γι’αυτό θα τον ακούσομε και κισσαμίτικο. Αποκαλείται επίσης και « χορός της αγάπης» . Σερτός ή συρτός ονομάζεται γιατί τα πόδια του χορευτή σέρνονται στο έδαφος χωρίς να χάσουν την επαφή τους με τη γη την οποία οι Κρήτες λάτρεψαν ως θεά.
Ο συρτός ως χορός με μορφή που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πρέπει να υπάρχει εκατοντάδες χρόνια τώρα στην Κρήτη. Σαν μελωδία προϋπήρχε ήδη από τα Βυζαντινά χρό-νια. Κατά την άλωση της Κων/λης Κρητικοί πολεμιστές με αρχηγό το Σφακιανό Μανούσο Καλλικράτη πήγαν να πολεμήσουν στο πλευρό των Βυζαντινών. Εκεί κατά την ανάπαυλα των μαχών έβγαλαν κάποιες μελωδίες βυζαντινού-κρητικού μίγματος που τις τραγουδούσαν στις μάχες και πήραν την ονομασία Πρώτος Χανιώτικος και Δεύτερος Χανιώτικος ή Κισσαμίτικος προφανώς από την καταγωγή των περισσότερων πολεμιστών. Μετά την Άλωση της Πόλης ο σουλτάνος αναγνωρίζοντας την ανδρεία που επέδειξαν τους άφησε να φύγουν με τον οπλισμό τους και τα πλοία τους χωρίς να τους πειράξει. Ύστερα από πολλές κακου-χίες έφτασαν στην Κίσσαμο όπου και παρέμειναν τραγουδώντας τις δυο αυτές μελωδίες χω-ρίς όμως να τις χορέψουν ποτέ. Έτσι αυτές οι δυο μελωδίες πέρασαν από γενιά σε γενιά συνοδεύοντας ριζίτικα τραγούδια και ποτέ χορευτικά.. Το 1750 στα Πατεριανά Λουσακιών Κισσάμου παντρευόταν ένας οπλαρχηγός της εποχής ο Πατερομάνος και ήταν καλεσμένοι όλοι οι Κισσαμίτες και Γραμπουσιανοί οπλαρχηγοί. Σκοπός τους ήταν να οργανώσουν μια επανάσταση κατά των Τούρκων. Κάλεσαν λοιπόν τότε και το μεγάλο βιολάτορα της εποχής Στεφανή Τριανταφυλλάκη ή Κιόρο και για να τιμήσουν τους πεσόντες της πόλης του ζή-τησαν να παίξει τις δυο παλιές μελωδίες και να τις χορέψουν πράγμα το οποίο δεν είχε γίνει ως τότε.
Έτσι λοιπόν οι καπεταναίοι χόρεψαν πάνω στις δυο αυτές μελωδίες και προέκυψαν τα έντεκα βήματα του συρτού . Στα επόμενα χρόνια βγήκαν δεκάδες μελωδίες πάνω στα βήματα αυτά που σιγά σιγά κατέληξαν στη σημερινή μορφή του συρτού.
Ο χορός ήταν και είναι ιεροτελεστικός. Ο πρώτος που σέρνει κάνει τα ταλίμια του σεμνά και με δεξιοτεχνία αλλά ποτέ με εναέρια πετάγματα και ακροβατικά. Ο δεύτερος α-κολουθεί και συμμετέχει στα ταλίμια του πρώτου , ενώ οι άλλοι απλώς ακολουθούν περπα-τώντας μέχρι να έρθει η σειρά τους να πιάσουν κι αυτοί πρώτοι στην καφαλή του χορού, συμβολίζοντας έτσι τον καπετάνιο και τα παλικάρια του που σε περίπτωση που σκοτωθεί αναπληρώνεται από τους συντρόφους του. Στο ξεκίνημά του ο χορός ήταν καθαρά ανδρικός.
Στις μέρες μας η αυστηρή δομή του χορού έχει χαθεί. Χορεύεται από άνδρες και γυ-ναίκες πιασμένοι από τις παλάμες στο ύψος των ώμων και με πλήθος φιγούρες ξένες προς τα πατήματα και το νόημα του χορού.
Σιγά σιγά ο συρτός πέρασε στις γειτονικές επαρχίες και από εκεί με τη συμβολή των ιερών τεράτων της κρητικής μουσικής Ανδρέα Ροδινού, Θανάση Σκορδαλού Κώστα Μουντάκη αλλά και αρκετών άλλων επικράτησε ολοκληρωτικά σε παγκρήτιο επίπεδο .
Σήμερα μάλιστα θεωρείται ότι έχει αντικαταστήσει το Σιγανό και έχει πάρει τη θέση του ως Χορού της Νύφης.
3. Ζερβόδεξος
«Ήρθανε πάλι αποκριές κι όλοι κουζουλαθήκαν
κι οι γράδες κι οι μπαμπόγριες σαν κοπελιές ντυθήκαν.
Τσι μυζηθρόπιτες θωρώ απάνω στο τραπέζι
μα η κοιλιά μου ειν’αδειανή και σαν τη λύρα παίζει.
Ελάτε να γλεντήσομε μασκάρες να ντυθούμε
τσι κουζουλούς να κάνομε να μην κουζουλαθούμε.
Απόσταν εγεννήθηκα δεν ήφαγα λαζάνια
μα τσ’αποκρές τα ψήσαμε κι ‘φαγα δυο καζάνια.
Ήφυγε δα κι η αποκρά με γλέντια με τραγούδια
και ήρθε η σαρακοστή μ’ελιές και με λουμπούνια.
Ο Λαζανάς ψυχομαχεί και ο Μακαρούνης κλαίει
και κρόμμυδος σουσουραδεί και στο τραπέζι βγαίνει.
Ο Κρέως εξεψύχησε και ο Τύρος αποθαίνει
και ο καημένος ο Κουκιάς μες το τραπέζι μπαίνει.
Eύθυμος και κωμικός χορός και όπως φαίνεται από τις μαντινάδες που λέγονται όταν χορεύεται αποκριάτικος και σατυρικός. Ονομάζεται Ζερβόδεξος γιατί οι χορευτές χορεύουν με κατεύθυνση πότε ζερβά και πότε δεξιά. Οι χορευτές είναι πιασμένοι αρκετά πολύπλοκα. Συνήθως χρησιμοποιούν ένα σαρίκι ή ένα μαντήλι για να πιαστούν. Κάθε χο-ρευτής πιάνει με το δεξί του χέρι το αριστερό του μπροστινού του ο οποίος το έχει φέρει πάνω από τον ώμο. Έτσι ο ένας βρίσκεται πίσω από τον άλλο. Η αλλαγή της πορείας γί-νεται όταν ο λυράρης παίξει κάποιο συγκεκριμένο υψηλό φθόγγο. Τότε ο πρώτος χορευ-τής γίνεται τελευταίος και ο τελευταίος πρώτος. Η μελωδία είναι ιδιόρρυθμη και ξεσηκώ-νει τους χορευτές.
Η όλη ατμόσφαιρα γίνεται ακόμα πιο εύθυμη όταν ο λυρατζής δεν παίζει το φθόγ-γο που όλοι περιμένουν για την αλλαγή της πορείας και οδηγεί τους χορευτές έξω από το χώρο που γίνεται το γλέντι, πάνω σε τοίχους, δένδρα κ.λ.π.
Πρόκειται για ένα χορό παιχνίδι που συνήθως χορεύεται τις απόκριες. Χορός της ανατολικής Κρήτης και ιδιαίτερα του νομού Λασιθίου που τείνει να εξαφανιστεί.
4. Μαλεβιζιώτης
“Θα παίξομε και καστρινό και το μαλεβιζιώτη
απου τονε χορεύουνε όσοι ‘χουνε τη νιότη”
“Είναι ένας όμορφος χορός από το Μαλεβίζι
και δεν υπάρχει Κρητικός να μην τονε γνωρίζει”.
“Στην Κρήτη χορεύουνε Συρτό, χορεύουνε Χανιώτη
μα δεν υπάρχει πιο όμορφος απ’το Μαλεβιζώτη”
Ο Μαλεβιζιώτης ή Μαλεβιζιώτικος ή Καστρινός, ή πηδηχτός είναι ο γρηγορό-τερος και ζωηρότερος χορός της Κρήτης. Μαλεβιζιώτης ονομάζεται γιατί φαίνεται ότι στην επαρχία Μαλεβιζίου πήρε την τελική του μορφή. Καστρινός εξαιτίας του Με-γάλου Κάστρου όπως λεγόταν παλαιότερα το Ηράκλειο. Θεωρείται κατάλοιπο του αρχαίου μινωικού πολεμικού χορού Πυρρίχιου και αναπαριστά τις προσπάθειες κα-τάληψης και άμυνας του Μεγάλου Κάστρου στις διάφορες στιγμές της ιστορίας του. Πηδηχτός από τα νευρικά άλματα και τις αεράτες φιγούρες που κάνουν οι χορευ-τές. Θεωρείται ο κατεξοχήν χορός του νομού Ηρακλείου τόσο στη δημιουργία του όσο και στην τελική του διαμόρφωση. Στα Χανιά ο χορός ονομάζεται Καστρινή Σούστα.
Χορεύεται από άντρες και γυναίκες οι οποίοι είναι πιασμένοι από τις παλά-μες στο ύψος των ώμων και με λυγισμένους τους αγκώνες. Με το γρήγορο ρυθμό και τη ζωντάνια του δίνει την ευκαιρία στο χορευτή να επιδείξει τη σβελτοσύνη του, την αντο-χή του, την ικανότητά του να αυτοσχεδιάζει και να εντυπωσιάζει με τα τσαλίμια και τα αεράτα πηδήματά του. Είναι ο πιο δύσκολος, αλλά και ο πιο αγαπημένος χορός της Κρή-της. Είναι αλματώδης, θορυβώδης, ενθουσιώδης και δυναμικός χορός Ο χορός διαφο-ροποιείται από τις ορεινές στις καμπίσιες περιοχές.
Μια αξιόλογη μαρτυρία της αρχαίας καταγωγής του καστρινού πηδηχτού μας απο-κάλυψε η σκαπάνη αρχαιολόγων. Ο Δέμαρχ της γαλλικής αρχαιολογικής σχολής της Αθή-νας το 1900 στην αρχαία κρητική πόλη Λατώ ανακάλυψε σε ανάγλυφες πλάκες ένα χορό της 4ης π.Χ. εκατονταετηρίδας. Ο χορός έχει οκτώ κινήσεις των ποδιών. Στον καστρινό πη-δηχτό οι χορευτές ορμούν προς τα εμπρός σαν να επιτίθενται. Στην όγδοη κίνηση κάποιοι από αυτούς κατά παλιά συνήθεια υψώνουν το δεξί χέρι σαν να εκσφενδονίζουν ακόντιο και στην συνέχεια υποχωρούν.
.
Σήμερα κάποιοι μελετητές έχουν να πουν ότι ο Μαλεβιζιώτης δεν είναι ανα-γκαστικά πολεμικός χορός αλλά μας δίνουν και δυο άλλες εκδοχές. Μπορεί να ήταν τελετουργικός και με τις αλματώδεις κινήσεις του επιδίωκαν να αυξήσουν την πα-ραγωγή και τη γονιμότητα των σπαρτών ή εξαγνιστικός αφού με τις θορυβώδεις μελωδίες έδιωχναν μακριά τα κακά πνεύματα
Στο Ρέθυμνο και στο Λασίθι ο χορός γνωστοποιήθηκε γύρω στο 1920 και σήμερα χορεύεται σε ολόκληρο το νησί
5. Κατσαμπαδιανός
«Τον Κατσαμπαδιανό χορό όποιος τονε κατέχει
να ρθει να τονε πιάσομε μαζί να μ’ αρμηνέψει»
«Χόρευγε Κατσαμπαδιανό, χόρευγε και Κουγίτη (*)
απ’ ομορφύτερος χορός δεν βρίχνεται στην Κρήτη»
Λέγεται και Κουτσαμπαδιανός, Κατσιμπαδιανός, Κουτσιστός χορός ή χορός του Σηφοδασκαλάκη. Χορεύεται κυρίως στο νομό Ρεθύμνου, στην επαρχία Αμαρίου και ειδι-κότερα στην περιοχή της Αμπαδιάς ή Κατσιμπαδιάς και σε περιοχές γύρω από αυτήν.
Σύμφωνα με την παράδοση ο χορός πρωτοχορεύτηκε ως εξής :
Ένας από τους οπλαρχηγούς του Δασκαλογιάννη ο Σηφοδασκαλάκης που επέζησε κατά την επανάσταση του 1769 χάνοντας όμως το αριστερό του πόδι, βρέθηκε γύρω στο 1780 στο χωριό Λοχριά της επαρχίας Αμαρίου και θέλησε να χορέψει Πεντοζάλη.
Αυτό φυσικά λόγω της αναπηρίας του ήταν αδύνατο. Οι μουσικοί και οι χορευτές όμως θέλοντας να τον τιμήσουν προσάρμοσαν το ρυθμό αλλά και τα βήματα του Πεντοζάλι στα βήματα ενός κουτσού άντρα. Ο ίδιος έσερνε το αριστερό του πόδι και το δεξί στήρι-ζε στο έδαφος. Στα βήματά του λοιπόν προσαρμόστηκε ο χορός αυτός ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα.
Τα ζάλα του χορού είναι έντεκα και αρχίζει και τελειώνει ακριβώς όπως το Πεντο-ζάλι. Χορεύεται μόνο από άντρες πιασμένους από τους ώμους.
Στον Κατσαμπαδιανό χορό δεν πραγματοποιούνται φιγούρες και αυτοσχεδιασμοί ούτε ατομικοί ούτε ομαδικοί κάτι το οποίο γίνεται για να τιμηθεί ο γενναίος αυτός πολεμιστής που δεν μπορούσε να κινηθεί ελεύθερα εξαιτίας της αναπηρίας του.
(*) Το όνομα Κουγίτης ίσως είναι όνομα χαμένου χορού
6. Πεντοζάλη
«Άλλο χορό δεν ρέγομαι, παρά το πεντοζάλη
απού τονέ χρεύουνε ούλοι, μικροί μεγάλοι».
«Άλλο χορό δεν ρέγομαι, παρά το πεντοζάλη
που πάει τρία ζάλα ομπρός και δυο γιαγιέρνει πάλι»
«Το πεντοζάλι σα χορός έχει ομορφιά και χάρη
με δύναμη με λεβεντιά της Κρήτης το καμάρι»
«Το Πεντοζάλι Κρητικός χορός με 5 ζάλα
ζερβά δεξά και σταυρωτά μικρά μα και μεγάλα»
Πήρε το όνομά του από τα πέντε βασικά του βήματα τα οποία επαναλαμβανόμενα γίνο-νται δέκα. Είναι από τους θεαματικότερους και ίσως ο διασημότερος χορός της Κρήτης. Παρά το ότι όπως θα δούμε παρακάτω πρωτοξεκίνησε από τα Χανιά εν τούτοις θεωρείται γενικά ο χορός όλης της Κρήτης
Ας δούμε όμως πώς και από πού ξεκίνησε :
Ο Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης έμπορος από την Ανώπολη Σφακίων πίστεψε στο όνειρο της απελευθέρωσης από τους Τούρκους και πεπεισμένος για την Ρωσική βοήθεια κάλεσε το φθινόπωρο του 1769 όλους τους καπεταναίους της επαρχίας Σφακίων και τους ενημέρωσε για την επικείμενη επανάσταση. Μετά από πολλές συσκέψεις αποφάσισαν η επανάσταση να ξεκινήσει στις 10 Οκτωβρίου του 1769. Οι πρωτεργάτες της επανάστασης ήταν 12 με αρχηγό το Δασκα-λογιάννη.
Ο Δασκαλογιάννης και οι υπόλοιποι καπεταναίοι έχοντας υπ’ όψιν τους αυτό που συνέβη πριν από είκοσι χρόνια στις Λουσακιές με το συρτό κάλεσαν κι αυτοί τον Στεφανή Τριαντα-φυλλάκη ή Κιόρο στην Ανώπολη για να ετοιμάσει ένα νέο χορό ειδικά γραμμένο για το «πέμπτο ζάλο» δηλαδή την επικείμενη επανάσταση. Πραγματικά ο Κιόρος πήγε στην Ανώπολη
και κάθισε έξι μήνες. Εκεί συνέθεσε τις μελωδίες του νέου χορού οι οποίες σύμφωνα με τον Δασκαλογιάννη έπρεπε να είναι 12 όσες και οι οπλαρχηγοί και τα βήματα 10 όπως η ημέρα που θα ξεκινούσε η επανάσταση. Στο ξεκίνημα της επανάστασης οι καπεταναίοι πιασμένοι από τους ώμους για να δηλώσουν την αλληλοϋποστήριξή τους χόρεψαν αυτό το νέο χορό τον οποίο ονόμασαν Πεντοζάλι και όχι Πεντοζάλης δηλαδή το πέμπτο βήμα του ξεσηκωμού.
Άλλη εκδοχή θέλει το Πεντοζάλι να έχει δημιουργηθεί από τη συμφωνία πέντε καπεταναί-ων για την επανάσταση που ο καθένας είχε το δικό του γύρισμα.
Στο ξεκίνημά του ήταν καθαρά ανδρικός χορός και χορευόταν από άντρες οπλισμένους .Το μαύρο κρουσάτο μαντήλι που φοράνε οι χορευτές μαρτυρά τις θυσίες του κρητικού λαού.
Σιγά σιγά άρχισε να χορεύεται και από γυναίκες. Οι χορευτές είναι πιασμένοι από τους ώμους. Στο Πεντοζάλι ο μπροστινός δεν επιδίδεται σε ατομικές φιγούρες αλλά είναι ενσωματωμένος με το σύνολο εκτελώντας μόνο ομαδικές φιγούρες. Tα πολλαπλά χτυπήματα « οι πατιές» όπως λέγονται των χορευτών στο έδαφος συμβολίζουν τις ομοβροντίες των όπλων στη μάχη. Οι γυναίκες δεν εκτελούν ομαδικές ή ατομικές φιγούρες. Στην Κίσσαμο συνηθίζεται να φωνάζουν το .όνομα του κάθε οπλαρχηγού σε κάθε γύρισμα της μελωδίας
Εδώ πρέπει και πάλι να τονιστεί ότι και στο Πεντοζάλι όπως άλλωστε και στους περισσό-τερους χορούς με το πέρασμα των χρόνων η αυστηρή δομή των χορών έχει χαλαρώσει για διά-φορους λόγους. Επίσης ο χορός δεν διαχωριζόταν σε σιγανό και σε γρήγορο. Η διάκριση αυτή έγινε κατά το 1950 όταν μερικοί λυράρηδες της κεντρικής Κρήτης γύριζαν τις κοντυλιές του Σι-γανού τον οποίο είδαμε παραπάνω σε Πεντοζάλι και η σχέση αυτή έχει σήμερα καθιερωθεί
7. Απανωμερίτης
Απανωμερίτης, ή προβατινίστικος χορός, ή προβατίνα, ή νταγκουνάκι. Άλλος
ένας από τους πολλούς τοπικούς Κρητικούς χορούς που έχουν σχεδόν ξεχαστεί και είναι ελάχιστα τα συγκροτήματα που τον αποδίδουν.
Απανωμερίτης λέγεται γιατί χορευόταν στις ορεινές (στα πάνω μέρη) περιοχές
του Ρεθύμνου, ειδικά στην περιοχή του Αμαρίου και προς τη μεριά του Ηρακλείου.
Προβατινίστικος ή προβατίνα εξαιτίας του ότι οι χορεύτριες στις κινήσεις τους
κάποια στιγμή χτυπάνε με το πόδι τους στο έδαφος όπως όταν κάνουν τα πρόβατα όταν νευριάσουν. Νταγκουνάκι επίσης για τον παραπάνω λόγο επειδή οι χορεύτριες χτυπάνε με το πόδι τους (τακούνι) το έδαφος.
Οι χορεύτριες είναι πιασμένες από τις παλάμες με τα χέρια κάτω.Ο χορός έχει
τελετουργικό χαραχτήρα κάτι που δείχνει τις θρησκευτικές του καταβολές και έχει στενή σχέση με τους τελετουργικούς χορούς των αρχαίων Μινωιτών . Χορεύεται μόνο από γυναίκες.
.
8. Σούστα
‘Η σούστα θέλει όμορφο και ταιριαστό ζευγάρι
να το λυγίζει το κορμί με αρχοντιά και χάρη’
‘Η σούστα είναι ο χορός ο πιο καλός στην Κρήτη
κι οντε τονε χορεύουνε σειέται ο Ψηλορείτης’
‘Η λύρα θέλει μερακλή κι ο μερακλής δοξάρι
κι η σούστα θέλει όμορφο και ταιριαστό ζευγάρι’
“Χόρεψε σούστα κοπελιά χόρεψε ζάλο ζάλο
ταχιά να τη χορέψουμε στην Κρήτη δίχως άλλο”
‘Χόρεψε σούστα κοπελιά μα τουτονα κερδίζεις
πεντέξε ώρες τη βραδιά την ώρα που γλεντίζεις’
Η Σούστα είναι ο αντικριστός χορός της Κρήτης κατάλοιπο και αυτή όπως όλοι οι κρητικοί χοροί του αρχαίου πολεμικού χορού του πυρρίχιου που χορευόταν στην Κρήτη. Στην αρχική του μορφή χορευόταν αντικριστά από άνδρα σε άνδρα πριν από τη μάχη.
Γύρω στο 300 μ.Χ. ο χορός άρχισε να χορεύεται και από γυναίκες και έτσι πήρε χαραχτήρα ερωτικό. Λέγεται μάλιστα ότι συμμετοχή της γυναίκας στη σούστα ήταν μια κοινωνική απαίτηση της εποχής. Λόγω της αυστηρότητας των ηθών όλες σχεδόν οι γυναίκες παντρευόταν χωρίς καν να έχουν δει έστω μια φορά τον υποψήφιο σύζυγό τους., ή τουλάχιστον να μην τον έχουν κοιτάξει μια φορά στα μάτια. Η σούστα λόγω του ότι χορεύεται σε ζευγάρια έδινε τη δυνατότητα να βρεθούν οι δυο νέοι απέναντι και να φτιάξουν ή όχι τη δική τους ερωτική ιστορία χωρίς τον φόβο της κοινωνικής κατακραυγής . Η εξέλιξη του χορού λοιπόν είναι μια ερωτική ιστορία και ο κάθε χορευτής παίζει το δικό το ρόλο.
Τα βασικά βήματα του χορού είναι τρία και μοιάζουν με πηδηματάκια τα οποία κάνουν τα σώματα των χορευτών σαν να ωθούνται από κάποιο ελατήριο. Αυτός είναι μάλλον και ο λόγος που ο χορός κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας πήρε την ονομασία Σούστα από το ιταλικό susta που σημαίνει ελατήριο. Η Σούστα χορεύτηκε σε πολλές πόλεις στην Ελλάδα κάθε μια από τις οποίες διεκδικούσε και την πατρότητά της. Τελικά επικράτησε στην Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Θεωρείται ο κατεξοχήν Ρεθεμνιώτικος χορός
Ο χορός είναι γρήγορος και το ζευγάρι έχει ελευθερία κινήσεων. Η ποικιλία στους σκοπούς και στα τραγούδια της σούστας είναι μεγάλη και δίνει τη δυνατότητα για άπλωμα των χεριών και μεγαλύτερη έκφραση του σώματος. Εξαιτίας του χαραχτήρα του και του σκοπού για τον οποίο επικράτησε ονομάζεται και «Χορός του Έρωτα»
9. Τριζάλης
"Τριζάλης ο Κουρουθιανός ρίζα του Ψηλορείτη
πολύ πανέμορφος χορός και άγνωστος στην Κρήτη."
Είναι ο γυναικείος πολεμικός χορός της Κρήτης αντίστοιχος του Πεντοζάλι.
Το νόημα του χορού είναι η συμπαράσταση της γυναίκας στον άντρα πολεμιστή. Οι χορεύτριες είναι πιασμένες με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων και λυγισμένους τους αγκώνες. Τα βήματα του χορού είναι τρία που επαναλαμβανόμενα γίνονται έξι.
Χορευόταν στο νομό Ρεθύμνης και ειδικότερα στην περιοχή της Αμπαδιάς της
επαρχίας Αμαρίου. Συχνά χαραχτηρίζεται " Κουρουθιανός" όπως λέει και η μαντινάδα που σημαίνει ότι συνηθιζόταν ιδιαίτερα στο χωριό Κουρούτες της επαρχίας Αμαρίου.
10. Ντουρνεράκια
Τα Ντουρνεράκια σε αντίθεση με τους υπόλοιπους χορούς που είδαμε μέχρι τώρα δεν έχει κρητικές ρίζες. Είναι ένας ξενόφερτος χορός ο οποίος έκανε την εμφάνισή του γύρω στο 1900 και είναι βασισμένος σε σέρβικους χορούς.
Στο χορό συμμετέχουν και άνδρες και γυναίκες. Οι χορευτές είναι πιασμένοι από τους ώμους. Τα βήματά του είναι έξι και θυμίζουν ένα γρήγορο «Σιγανό». Είναι το γνωστό μας «Χασαποσέρβικο».
Στη μουσική μας παράδοση πέρασε με τον τίτλο «Ντουρνεράκια» γύρω στο 1960 χάρη στον Κώστα Μουντάκη ο οποίος συμπεριέλαβε το χορό σε δίσκο με τον τίτλο αυτό. Από τότε και ύστερα θεωρείται ένα ακόμα κομμάτι της μουσικοχορευτικής μας παράδοσης.
11. Λαζώτης ή Λαζέδικος
Από τους ξεχασμένους χορούς της Κρήτης του οποίου η μελωδία είναι ακόμη πασί-γνωστη, αλλά εξαιτίας της άγνοιας πολλών νέων χορεύεται όλο και σπανιότερα. Χορεύονταν σε ολόκληρη την Κρήτη. Αναφερόμαστε στο πασίγνωστο “ Κάνε με κυρά γαμπρό” του Κώστα Μουντάκη το οποίο πολύ συχνά χορεύεται ως χασαποσέρβικο δείγμα της άγνοιας των περισσότερων για τη χορευτική μας παράδοση.
Ο χορός δεν έχει κρητικές ρίζες. Οι ρίζες του είναι ποντιακές. Για το πως επικράτησε στην Κρήτη υπάρχει η παρακάτω ερμηνεία.
Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και με την έναρξη του 1ου Παγκοσμίου πολέμου πήρε μέρος στους αγώνες ένα σύνταγμα Κρητικών αποτελούμενο από 3.000 άντρες.
Την εποχή αυτή αρχίζει και ο εκπατρισμός των Ποντίων οι οποίοι αρχίζουν να κατεβαίνουν προς τη Βαλκανική. Για να αποφεύγουν τους Τούρκους άλλαζαν αμφίεση και για να αναγνωρίζονται ύστερα μεταξύ τους έλεγαν τη φράση η «ΕΛΛΑΣ ΖΕΙ».
Οι Κρητικοί λοιπόν που βρίσκονταν στη Βόρεια Ελλάδα σε κάποια στρατόπεδα άκουσαν το συνθηματικό αυτό των Ποντίων αλλά λόγω της ποντιακής προφοράς το συγκράτησαν ως μια λέξη «ΛΑΖΙ» και γι ‘ αυτό και τους είπαν « ΛΑΖΟΥΣ».
Όταν τους είδαν να χορεύουν θαύμασαν ένα χορό τους και επηρεασμένοι από αυτόν δημιούργησαν ένα άλλο τον οποίο ονόμασαν «Λαζώτη» αφού τον εμπνεύστηκαν από τους Λαζούς.
Μετά το τέλος του πολέμου οι Κρητικοί που σώθηκαν , γυρίζοντας έφεραν μαζί τους και το «Λαζώτη¨ στην Κρήτη.
Άλλη εκδοχή τον θέλει να έρχεται στην Κρήτη από τους Λάζους, ( λαός της περιοχής του Εύξεινου πόντου) κατά τον 18ο αιώνα λόγω μεταναστευτικών ρευμάτων.
Είναι χορός που σε ξεσηκώνει και συνήθιζαν να τον χορεύουν τις απόκριες. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες πιασμένους από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες στο ύψος των ώμων.
12. Πρινιανός
“Άλλο χορό δεν ρέγομαι ωσά ντο Πρινιανό μου
απού τονε χορεύουνε και μένα στο χωριό μου”
“Άλλο χορό δε ρέγομαι σαν το Πρινιώ Πρινιώτη
απού τονε χορεύουνε όσοι χουνε νεότη”
“Ήλιωσα τα παπούτσια μου στου Πρινιανού τα ζάλα
μα ο παπουτσής είναι κοντά και θα μου κάμει άλλα”
Χορός ο οποίος έχει τις ρίζες του στην ανατολική Κρήτη και έχει ατονήσει στις μέ-ρες μας. Χορευόταν κυρίως στην περιοχή της Ιεράπετρας αλλά χορεύτηκε και στους νομούς Ηρακλείου και Ρεθύμνης. Έχει απορροφήσει και αυτός πολλά στοιχεία από τους χορούς των αρχαίων Κουρητών.
Εκτελείται από άντρες και γυναίκες με τα χέρια πιασμένα χιαστί. Οι ομοιότητες του χορού με τον ’’ανωγειανό πηδηχτό ’’ στη λαβή των χεριών στα βασικά βήματα και στο ρυθ-μό της συνοδευτικής μουσικής καθώς και το γεγονός ότι το νταουλάκι ως συνοδευτικό όργα-νο, εμφανίζεται στη μουσικοχορευτική κληρονομιά του νομού Λασιθίου ισχυροποιεί την αρχαία παράδοση που θέλει ως τόπο γέννησης του Δία το Δικταίον Άντρον και ενισχύει έτσι και την πιθανότητα ο Πρινιανός να απηχεί το χορό των Κουρητών.
Το όνομά του ίσως να έχει κάποια σχέση με το χωριό Πρίνα της επαρχίας Μεραμπέ-λου. Το χορό θα τον ακούσομε και σαν Μπριμιανό εξαιτίας ίσως μιας έντονης κίνησης που γίνεται προς τα εμπρός
13. Ανωγειανός Πηδηχτός
Ο Ανωγειανός Πηδηχτός ή Πηδηχτός ή Χορός των Κουρητών ή Όρτσες
των Ανωγείων είναι ένας από τους παλιότερους πυρρίχιους χορούς της Κρητικής Μουσικοχορευτικής Παράδοσης. Όρτσες σημαίνει τους με μεγάλη ταχύτητα εκτελούμενους βηματισμούς.
Οι πιο γνωστοί μύθοι της αρχαιότητας εμφανίζουν τους Κουρήτες ως ένο-
πλους χορευτές. Οι χοροί τους αποκλειστικά ανδρικοί, ήταν πηδηχτοί με ψηλά άλματα και θορυβώδεις. Ο ανδρικός πολεμικός Χορός "Πηδηχτός" ή Ανωγειανός Πηδηχτός με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στις κινήσεις και τους βηματισμούς φαίνεται ότι αποτελεί απόηχο του αρχαιότατου Χορού των Κουρητών οι οποίοι χόρευαν γύρω από το νεογέννητο Δία για να μην ακούσει τα κλάματά του ο Κρόνος
. Οι χορευτές πιάνονται χιαστί από τις παλάμες, σχηματίζουν ημικύκλιο και
εκτελούν χορό δώδεκα βημάτων (έξι μπροστά, έξι πίσω). Ο Πρώτος Χορευτής θα κάνει πολλά πατήματα και πολλές παραλλαγές, θα αναπτύξει πολλές δεξιοτεχνικές φιγούρες, αλλά το κύριο χαρακτηριστικό είναι τα δυνατά χτυπήματα των ποδιών στο έδαφος
Με την γνήσια μορφή, συναντάμε τον χορό αυτό σήμερα στα Ανώγεια αλλά
και σε μερικά χωριά του Μυλοποτάμου καθώς και δε και του Μαλεβιζίου. Υπάρχει
η άποψη ότι ο χορός αυτός χορευόταν και στα ορεινά χωριά της Επαρχίας Αμαρίου,
σύμφωνα με αφηγήσεις παλιών μουσικών της περιοχής.
14. Εθιανός Πηδηχτός
Μια ακόμη παραλλαγή του Πηδηχτού χορού της Κρήτης με τις ρίζες
του στον αρχαίο Πυρρίχιο τον πολεμικό χορό των Κουρητών. Πήρε την ονο-
μασία του από το χωριό Εθιά των Αστερουσίων όπου και πρωτοχορεύτηκε
15. Λασηθιώτικος Πηδηχτός
Χορός που ανήκει στην οικογένεια των πηδηχτών χορών της Κρήτης και με καταγωγή όπως και οι υπόλοιποι πηδηχτοί χοροί της Κρήτης τον αρ-χαίο Πυρρίχιο. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες πιασμένοι από τις παλά-μες στο ύψος των ώμων. Στον Λασηθιώτικο απεικοκίζεται όλη η αρχοντιά και η σεμνότητα των ανθρώπων της ανατολικής Κρήτης.
Ο Λασηθιώτικος έχει πολλά κοινά με το Μαλεβιζιώτη στη λαβή των χεριών, στον τυπικό βηματισμό, στη συνδευτική μουσική. Στη Σητεία τον λένε
“Στειακό” στην Ιεράπετρα “Γεραπετρίτικο” ( παλιά στην ιεράπετρα λεγόταν “ Kρητικός χορός”) και στο Χαμέζι της Σητείας θα τον ακούσομε “ Χαμεζανό” με μικρές παραλλαγές στα βήματα και τη συνοδευτική μουσική.
Είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός χορός της ανατολικής Κρήτης στον ο-ποίο χαραχτηρίζονται μα και εκτιμώνται οι καλοί χορευτές και οι καλοί οργα-νοπαίχτες. Ξεκινά με αργή ρυθμική μουσική και προοδευτικά γίνεται γρήγορος
αλλά πάντα συγκρατημένος χωρίς ποτέ να ξεπερνά τα όρια και να καταλήγει διονυσιακός (οργιαστικός ).
16. Εμπυρίκιος
Ονομασία κρητικού πηδηχτού χορού που καταγράφηκε στην περιοχή Πλατάνια Αμαρίου σε μουσική παρόμοια με του Πεντοζάλη και συγκεκριμένα με τη γνωστή μας μελωδία :
“Μες του Μαγιού τσι μυρωδιές τα κόκιννα κεράσια
για ιδέστε πως χορεύουνε της Κρήτης τα κοράσια”
Ίσως να χορεύονταν κατά την περίοδο της συγκομιδής των κερασιών μια και η περιοχή φημίζεται για τα κεράσια της και να έπαιρνε μορφή γιορτής χωρίς αυτό βέβαια να έχει διευκρινιστεί.
Τα βήματά του είναι άγνωστα επομένως και η σχέση του με το Πεντο-ζάλη παραμένει αδιευκρίνιστη όπως και η προέλευση του ονόματός του που θυμίζει εμφανώς το όνομα του αρχαίου Πυρρίχιου.
17. Ξενομπασάρης
Το όνομά του το οφείλει στη μαντινάδα που τραγουδιέται πάντα πρώτη κατά τη διάρκεια του χορού:
‘Ξενομπασαριακάκι μου ξενομπασάρικό μου
σγουρό βασιλικάκι μου και να σουνε δικό μου”
H μελωδία του είναι χαριτωμένη, ανάλαφρη και προκαλεί τους μερα-κλήδες να τη χορέψουν. Χορός λασηθιώτικος τον οποίο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60 χόρευαν και τραγουδούσαν σε κάθε γλέντι ιδιαίτερα στα ορεινά χωριά της Ιεράπετρας και στο κάτω Μεραμπέλο όπου τον λένε και “Μανά”
εξαιτίας του επιφωνήματος “Για το θεό μανά μου” που λέγεται ανάμεσα στις μαντινάδες.
Είναι στρωτός και αργός χορός που μοιάζει με το Σιγανό που χορεύεται σήμερα. Χορεύεται από άντρες μια γυναίκες με τα χέρια πιασμένα χιαστί.
Επειδή οι ομοιότητες του με το Σιγανό είναι πολλές μπορούμε να πού-με ότι ο χορός είναι μια παλιά τοπική μορφή του Σιγανού ή χορού της Νύ-φης. Παλιοί χορευτές όμως που θυμούνται το χορό έχουν να πουν ότι άλλος χορός ο ένας και άλλος ο άλλος.
18. Μικρό μικράκι
“Άλλο χορό δεν ρέγομαι σαν το μικρό μικρό μου
απού τονε χορεύουνε και μένα στο χωριό μου”
“Άλλο χορό δεν ρέγομαι σαν το μικρό μικράκι
απού τονε χορεύουνε εις το Μοναστηράκι”( χωριό του Αμαρίου)
ή σε Πόμπια και Τυμπάκι.
Γυναικείος χορός που χορευόταν κυρίως στο νομό Ρεθύμνης (περιοχή Αμαρίου) και προς την μεριά της Μεσσαράς . Σήμερα όταν χορεύεται από ελάχιστα συγκροτήματα που τον αποδίδουν χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με τα χέρια χιαστί . Παλιότερα οι χορεύτριες ήταν πιασμένες με τις παλάμες στο ύψος των ώμων και λυγισμένους τους αγκώνες.
19. Ρουμαθιανή σούστα
Είναι ένας από τους πολλούς ξεχασμένους χορούς της Κρήτης με καθαρά τοπική ση-μασία. Τον συναντάμε και με την ονομασία Ρουματσίστικη σούστα, ή Γιτσικιά σούστα.
Ο χορός είναι η χανιώτικη εκδοχή του Πυρρίχιου στα Χανιά. Την ονομασία του την πήρε από τα Παλιά Ρούματα, χωριό της επαρχίας Κισσάμου του νομού Χανίων. Συμβαίνει δηλαδή και εδώ κάτι ανάλογο με τους υπόλοιπους πυρρίχιους χορούς της Κρήτης ( Μαλεβι-ζιώτης, Λασηθιώτικος , Ανωγειανός πηδηχτός κ.λ.π.) οι οποίοι έπαιρναν την ονομασία της περιοχής όπου πρωτοχορεύονταν. Στα Χανιά συναντάμε το χορό αυτό με κάποια ιδιαίτερα μουσικά γυρίσματα και βήματα τρία μπρός και τρία πίσω αλλά με κάποια ιδιαίτερη μορφή χωρίς να μοιάζει με τη Σούστα του Ρεθύμνου.
Εκτελείται μόνο από άντρες, που ο πρώτος κάνει κάποια ταλίμια και οι υπόλοιποι τον ακολουθούν σε αυτά. Σήμερα αυτός ο χορός σπανίζει, εκτός από ελάχιστα χορευτικά συγκρο-τήματα που τον ξαναβγάζουν στο προσκήνιο και χορεύεται στην Κίσσαμο και ως επι το πλείστον στα Παλιά Ρούματα.
20. Ντάμες
Λέγονταν και Φτερωτός συρτός ή πάσο εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο χορεύoνταν. Ο χορός συναντιόταν στο Ρέθυμνο αλλά και στα Χανιά και χορευόταν από ζευγάρια αλλά με ιδιόρρυθμο τρόπο. Σήμερα δεν χορεύεται καθόλου Είχε τα εξής χαραχτηριστικά:
Δυο ή τρία μαντιλάκια δένονταν σταυρωτά, έτσι ώστε ο κόμπος να είναι στη μέση και γύρω γύρω οι τέσσερις ή οι έξι άκρες. Την κάθε άκρη κρατούσε μια γυναίκα με το αριστερό της χέρι ενώ δίπλα τους χόρευαν άντρες. Κατά τη διάρκεια του χορού ο λυρατζής ή κάποιος εκ των χορευτών φώναζε “πάσο” ή “ ντάμα” . Τότε κάθε άντρας προσπαθούσε να πιάσει το δεξί χέρι της πιο κοντινής του χορεύτριας με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων Επειδή όμως σκοπίμως οι άντρες ήταν κατά ένας περισσότεροι από τις γυναίκες κά-ποιος έμενε χωρίς ντάμα, παρέα με μια καρέκλα και αυτό συνεχίζονταν. Άλλος τρόπος ή-ταν οι γυναίκες να είναι όσοι και οι άντρες. Κάθε άντρας κρατούσε μια γυναίκα από το χέρι στο ύψος των ώμων. Ο λυρατζής ή κάποιος εκ των χορευτών φώναζε “πάσο” ή “ ντάμα”. Τότε ο κάθε χορευτής προωθούνταν και έπιανε το χέρι της μπροστινής του χορεύτριας και αυτό συνεχίζονταν . Ο χορός μπορούμε να πούμε ότι ήταν ένας χορός - παιχνίδι και χο-ρευόταν κυρίως τις απόκριες.
21. Σωτής
“Ένα, δυο, τρία, ήρθε ο Σωτής
ελάτε, κοριτσάκια, να χορέψετε κι εσείς.”
“Πόλκα, πόλκα, πόλκα και Σωτή
ελάτε κοριτσάκια να παίξομε μαζί.”
Λαϊκή διασκευή της γνωστής μας Πόλκας που έγινε γνωστή και δια-δόθηκε στην Κρήτη και ειδικότερα στο νομό Ρεθύμνης, αρχές του εικοστού αιώνα μεταμορφωμένος σε ιδιότυπο, ζευγαρωτό, κρητικό χορό.
Ιδιαίτερα παιχνιδιάρικος και ερωτικός εξυπηρέτησε τις ανάγκες της επο-χής παίρνοντας και σατυρική διάθεση
22. Ρόδο
Γυναικείος χορός που εντοπίζεται, τουλάχιστον στις μέρες μας, στην επαρχία Κισσάμου και ειδικότερα στο χωριό Λουσακιές. Ένας από τους τοπικούς χο-ρούς των Χανίων, που ατόνησαν από τα μέσα του 20ου αιώνα λόγω των πολιτισμι-κών και κοινωνικών συνθηκών.
Το ύφος της μουσικής του συγγενεύει με αιγιοπελαγίτικα μουσικά ιδιώματα, υπενθυμίζοντας ότι η Κρήτη στεφανώνεται από τη "μεγάλη μάνα" των Ελλήνων, τη θάλασσα.
Τα χέρια των χορευτριών είναι πιασμένα από τις παλάμες στο ύψος των ώμων.
23. Αγκαλιαστός
“Μ’αγκαλιαστό θα κάμομε να πούμε μαντινάδες
μα δε θα τσ’αγοράσομε να δώσομε παράδες”.
“Πιάνονται στον αγκαλιαστό χορεύουν τραγουδούνε
με μαντινάδες και χορό το χάρο τον πατούνε”
“Aγκαλιαστό θα κάμομε έλα ν’αγκαλιαστούμε
και κράτα και στα χέρια σου ρόδα να μυριστούμε”
“Αγκαλιαστό θα κάμετε καταχτυπά η καρδιά μου
να δω ποιον θα αγκαλιαστεί η αγαπητικιά μου”
Ο χορός αυτός είναι κάπως τελετουργικός και μπορεί να κρατήσει αρκετή ώρα ανάλο-γα με το πλήθος των χορευτών. Ο λυράρης ο οποίος αποδίδει το χορό ή καμιά φορά και κά-ποια γυναίκα «η πλουμίστρα» προσπαθεί με μαντινάδες να «πλουμίσει» τους χορευτές δηλα-δή να τους πειράξει ή να τους επαινέσει. Θεωρείται χορός της ανατολικής Κρήτης και ιδιαίτερα του νομού Λασιθίου.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένος ρυθμός στον Αγκαλιαστό. Οι χορευτές είναι πιασμένοι από τις παλάμες με τα χέρια κάτω φροντίζοντας να είναι ένας άντρας και μια γυναίκα και α-κολουθούν διαισθητικά τη μουσική.
Στην πρώτη μαντινάδα ο τελευταίος χορευτής σχηματίζει με την προηγούμενή του χορεύ-τρια μια καμάρα κάτω από την οποία περνούν και οι υπόλοιποι χορευτές με αποτέλεσμα στο τέλος ο τελευταίος χορευτής να φέρνει το χέρι του πάνω από το κεφάλι της μπροστινής του και να την αγκαλιάζει. Στη συνέχεια σταδιακά αγκαλιάζονται όλοι.
Αφού αγκαλιαστούν όλοι ο λυράρης ή η «πλουμίστρα» αρχίζουν πάλι να πειράζουν ή να επαινούν τους χορευτές. Μόλις ακούσει ο πρώτος τη μαντινάδα του ξεπλέκεται.
Στη συνέχεια ξεπλέκεται ο δεύτερος, ο τρίτος, ο τέταρτος μέχρι να ξεπλεχτούν όλοι.
Αφού ξεπλεχτούν όλοι ο λυράρης γυρνάει τη μελωδία σε Λασηθιώτικο Πηδηχτό.
Ο αγκαλιαστός σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων του νομού Λασιθίου ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους νέους εξαιτίας του ιδιόμορφου τρόπου πιασίματος. Παρ’όλα αυτά ο χορός χο-ρευόταν σπάνια και μόνο από συγγενικά πρόσωπα προς αποφυγή παρεξηγήσεων. Και αυτό γιατί πολλές φορές η «πλουμίστρα» μέσα από τις μαντινάδες μπορούσε να αποκαλύψει ειδύλλια με-ταξύ των χορευτών.
Σήμερα ο χορός δεν χορεύεται σχεδόν καθόλου.
ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Χοροί που χορεύονται ακόμη σε όλη την Κρήτη
1. Σιγανός
2. Συρτός
3. Μαλεβιζιώτης
4. Πεντοζάλι
5. Σούστα
6. Ντουρνεράκια
Ξεχασμένοι - τοπικοί
1. Αγκαλιαστός
2. Ζερβόδεξος
3. Κουτσαμπαδιανός
4. Απανωμερίτης
5. Τριζάλης
6. Λαζώτης
7. Πρινιανός
8. Ανωγειανός πηδηχτός
9. Εθιανός πηδηχτός
10. Λασηθιώτικος πηδηχτός
11. Εμπυρίκιος
12. Ξενομπασάρης
13. Μικρό μικράκι
14. Ρουμαθιανή σούστα
15. Ντάμες
16. Σωτής
17. Ρόδο
Χωρισμός με βάση την περιοχή που πρωτοχορεύτηκαν
Νομός Χανίων
Συρτός
Πεντοζάλι
Ρουμαθιανή σούστα
Ρόδο
Νομός Ρεθύμνης
Σούστα
Κουτσαμπαδιανός
Απανωμερίτης
Τριζάλης
Εμπυρίκιος
Μικρό μικράκι
Ντάμες
Ανωγειανός πηδηχτός
Νομός Ηρακλείου
Μαλεβιζιώτης
Εθιανός πηδηχτός
Νομός Λασιθίου
Σιγανός
Αγκαλιαστός
Ζερβόδεξος
Πρινιανός
Λασηθιώτικος πηδηχτός
Ξενομπασάρης
Ξενόφερτοι
Ντουρνεράκια
Λαζώτης
Σωτής
Βιβλιογραφία
Εγκυκλοπαίδεια «Υδρία»
Περιοδικό «Στιγμές»
Ιστορία Γ’ Δημοτικού
Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού
Τσουχλαράκης Ιωάννης «Παραδοσιακοί χοροί της Κρήτης»
Συνεντεύξεις από γονείς, συγγενείς, φίλους κ.τ.λ. των μαθητών
Διαδίκτυο
www. cretan-music.gr
www. Kritikoi.gr
www.cretafhone.gr
www. kritikiparadosi.tk
http://come. to/cretan-dances
http://www.4crete.gr/creteguide/traditional.htm#dance
http://www.hyperhosting.gr/kouritis
Μαυρομανωλάκης Νικήτας
Ζεμπίλης Στέλιος
